
Hát chèo trong tiềm thức dân gian Việt
Điệu chèo có tự bao giờ? Một câu hỏi khó để trả lời cho thỏa đáng. Chỉ biết từ thời vua Đinh, cách đây ngàn năm đã cho Ưu Bà là vị tổ của nghệ thuật hát chèo.
Đồng bằng Bắc Bộ chiếc nôi hát chèo
Đồng bằng Bắc Bộ là vùng châu thổ phù sa cổ có bề dày lịch sử hình thành cư dân lúa nước từ 4000 đến 3000 năm, tương ứng với các thời đại vua Hùng. Nơi đây sớm hình thành các tiểu vùng văn hóa như đất tổ, kinh Bắc, Thăng Long, xứ Đông, xứ Đoài, Thượng châu thổ, Trung châu thổ, Hạ châu thổ… rất đặc trưng, độc đáo và giàu bản sắc bản địa.
Nơi đây không chỉ có bồi đắp tích tụ phù sa mà còn diễn ra mạnh mẽ sự bồi đắp, trầm lắng và tích lũy những kho tàng khổng lồ về ca dao, tục ngữ, thành ngữ, lộng ngữ, ngoa ngữ, câu đố, ví đối, nghi lễ, diễn xướng, dân nhạc, dân vũ. Trên nền tảng ấy, các làn điệu chèo và sân khấu chèo được hình thành, được nuôi dưỡng, được phát triển trở thành một trong những di sản vô giá của Đồng bằng Bắc Bộ.
Từ những câu ca dao, đồng dao, hò vè đơn lẻ tấu lên trong lao động sản xuất và sinh hoạt gia đình, làng xã dần trở thành làn, thành điệu, trở thành gánh hát, chiếu chèo, phường chèo. Hát chèo đi vào từng nhà, đi vào hội làng và mọi sinh hoạt xã hội như cưới xin, ma chay, khao vọng, đình đám… thu hút hấp dẫn cả người hát, người nghe, người xem đều say như điếu đổ.
Đi tìm làn, điệu trong chèo
Chèo là loại hình nghệ thuật tổng hợp. Chèo tổng hòa các yếu tố dân ca, dân vũ, dân nhạc, diễn xướng, tuồng tích trở thành đặc sản văn hóa đặc trưng ở Bắc Bộ. Xuất phát từ âm hưởng của giai điệu dân ca dần dần hình thành các tố chất buồn, vui, trong sáng, trầm tư, dí dỏm, trào lộng từng câu hát, trong từng hoàn cảnh cụ thể. Trong sự phát triển thăng hoa của lối nói, lời thơ, trò diễn dân giã đã xướng lên, ngân nga thành làn, thành điệu.

Trong chèo, làn là hơi thở của nhạc điệu. Làn là theo khổ thơ lời hát mà ngân lên. Nhiều lời câu hát sẽ dài, ít lời câu hát ngắn lại. Làn còn được biến tấu để diễn đạt cảm xúc, tình huống cụ thể của tích, trò. Làn chính là sản phẩm của ứng tác âm thanh, ứng diễn tự do theo phương thức dân giã, dân gian. Làn chính là môi trường âm nhạc của câu hát, là âm nhạc hóa thơ ca, được nảy nở từ nhịp trống phách và nét dạo của các nhạc cụ trong chèo.
Đi liền với làn là điệu. Điệu lấy chất liệu, hơi hướng từ làn nhưng được cấu trúc chặt chẽ, định hình nghiêm chỉnh cùng kỹ thuật thể hiện lời hát, thanh điệu ở mức độ cao hơn, ổn định hơn. Điệu được dùng cho đơn ca, đối ca, đồng ca, tốp hát để miêu tả tâm trạng, tính cách nhân vật và bối cảnh. Điệu không được chênh khỏi làn và phải bảo đảm bảo đúng đặc trưng hát chèo. Ở điệu, vai trò âm nhạc được coi trọng, được phát huy, tạo hiệu ứng lan tỏa của câu hát, lời hát.
Sự phong phú của lối hát chèo
Âm nhạc đóng vai trò dẫn dắt, nâng tầm, chắp cánh cho câu hát chèo. Nhạc cụ trong chèo bộ gõ có trống bản, trống nhỏ, trống cơm, trống đế, mõ, thanh la. Bộ giây có nhị, đàn nguyệt, đàn tam, hồ. Bộ hơi có sáo trúc. Với người xem, họ sở hữu trống chầu hỗ trợ tiếp lửa cho đêm hát, hội diễn.

Trong chèo có cách diễn tả bằng nghệ thuật múa. Múa chèo đặc sắc ở đôi bàn tay kết hợp chuyển động toàn thân nhẹ nhàng uyển chuyển theo tiết tấu câu hát theo nhịp điệu cung bậc của cảm xúc. Chiếc quạt là đạo cụ ưu thế để người hát, người diễn hòa nhập với động tác múa. Múa trong chèo mang tính ước lệ những động tác trong lao động và cuộc sống.
Hề chèo là nhân vật ước lệ rất phổ biến ở các trò diễn tạo ấn tượng, hoạt náo cho không khí cuộc hát, đêm hát. Với nghệ thuật trào lộng dân gian và sử dụng lối ngọa ngữ sắc sảo hề chèo để lại tiếng cười hỉ xả nơi thôn giã.
Hát chèo có cả trăm làn điệu nằm trong các loại hình: sắp, sử, hề, văn, đường trường, sa lệch, xẩm xoan, luyện năm cung, cách cú, lới lơ, làn thảm, đào liễu, gà rừng… Thế kỷ trước các bậc tiền bối làng chèo còn đưa thêm vào các làn điệu vốn ra đời ở bên ngoài đồng bằng Bắc Bộ như: bồng mạc, sa mạc, hát ví, trống quân, cò lả, hành vân… làm phong phú thêm nghệ thuật chèo.
Hát chèo in đậm nét trong tiềm thức dân gian người Việt. Không chỉ riêng với đồng bằng Bắc Bộ mà còn tỏa rộng, vươn xa trong đời sống văn hóa – nghệ thuật đương đại của đất nước.
LVO
-
Lạng Sơn: Sôi nổi hoạt động Tết trồng cây tại huyện Hữu Lũng
-
Nâng tầm đặc sản “vải trứng” Hưng Yên
-
Hội Nông dân xã Hương Sơn: Chủ động “tìm nguồn” để phát triển sản phẩm OCOP
-
Đợt 1 năm 2024: Hội Nông dân huyện Hiệp Hòa đã hỗ trợ thành công 12 sản phẩm đạt OCOP
- Hành trình 30 năm chụp ảnh "hồn chợ Việt"
- OCOP Cao Bằng thúc đẩy kinh tế nông thôn phát triển
- Xây dựng nông thôn mới góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống người dân ở Cao Bằng
- Tín dụng chính sách đồng hành để Điện Biên phát triển
- Tất bật nghề hấp cá, phơi khô ở Quảng Trị
- Huyện Mù Căng Chải phát động Lễ trồng cây Xuân Giáp Thìn 2024
- Quảng Bình: Độc đáo tục lấy lửa đêm 30 Tết ở làng bích họa
-
Đảng bộ cơ quan Hội Nông dân tỉnh Thanh Hóa chỉ đạo Đại hội điểm chi bộ, nhiệm kỳ 2025 – 2027Ngày 13/2, chi bộ Ban Kinh tế - Xã hội, tổ chức Đại hội nhiệm kỳ 2025-2027. Đây là Đại hội điểm chi bộ của Đảng bộ cơ quan HND tỉnh Thanh Hóa.
-
Tiềm năng từ những vùng chè cổ thụ ở Lai ChâuNằm ở độ cao lớn và khí hậu mát mẻ, nhiều vùng núi ở Lai Châu được thiên nhiên ưu đãi, ban tặng cho những vùng chè cổ thụ rất giá trị. Lai Châu cần phải khai thác tốt những lợi thế này, biến thành những sản phẩm chủ lực để phát triển kinh tế địa phương.
-
Xúc tiến tiêu thụ, quảng bá sản phẩm ẩm thực, nông sản và OCOPTrong Tuần Văn hóa, Du lịch và Xúc tiến Thương mại tỉnh Hải Dương năm 2025 được tổ chức tại khu trải nghiệm Côn Sơn, chùa Côn Sơn, thuộc khu di tích Quốc gia đặc biệt Côn Sơn – Kiếp Bạc (thành phố Chí Linh) khai mạc sáng 13/2, bên cạnh những gian hàng giới thiệu ẩm thực, du lịch, làng nghề truyền thống…, còn trưng bày, giới thiệu các sản phẩm nông sản, sản phẩm OCOP tiêu biểu của tỉnh Hải Dương và một số tỉnh, thành phố.
-
Lễ hội Kinh Dương Vương - tiếp nối truyền thống con Lạc, cháu HồngLễ hội Kinh Dương Vương (thôn Á Lữ, xã Đại Đồng Thành, thị xã Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh) đã chính thức khai hội ngày 13/2 (tức ngày 16 tháng Giêng).
-
Tổng Bí thư Tô Lâm tiếp Bộ trưởng Ngoại giao LàoChiều 13/2, tại Trụ sở Trung ương Đảng, Tổng Bí thư Tô Lâm đã tiếp đồng chí Thongsavanh Phomvihane, Ủy viên Trung ương Đảng, Bộ trưởng Ngoại giao Lào làm Trưởng đoàn đang có chuyến chính thức Việt Nam.
-
Thông cáo báo chí số 02 Kỳ họp bất thường lần thứ 9, Quốc hội khóa XVThứ Năm, ngày 13/2/2025, Quốc hội tiếp tục ngày làm việc thứ hai của Kỳ họp bất thường lần thứ 9, Quốc hội khóa XV tại Nhà Quốc hội, Thủ đô Hà Nội dưới sự chủ trì của Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn.
-
Thêm một đặc sản Sơn La được phục vụ trên các chuyến bay của Vietnam AirlinesCùng với quả nhãn, quả mận hậu Sơn La, những quả dâu tây được canh tác tại Sơn La được đảm bảo tiêu chuẩn về chất lượng, vệ sinh an toàn thực phẩm đã “sẵn sàng” có mặt trên các suất ăn phục vụ hành khách của Vietnam Airlines.
-
Trình Quốc hội kịp thời xử lý một số vấn đề liên quan đến sắp xếp tổ chức bộ máy nhà nướcTại kỳ họp bất thường lần thứ 9 diễn ra vào chiều 12/2, Quốc hội nghe báo cáo Tờ trình, thẩm tra về dự thảo Nghị quyết của Quốc hội quy định về xử lý một số vấn đề liên quan đến sắp xếp tổ chức bộ máy nhà nước.
-
Việt Nam khẳng định quan tâm phát triển hợp tác trong ứng dụng AIViệc Việt Nam tham gia hội nghị về AI thể hiện sự cam kết mạnh mẽ của Việt Nam trong việc ứng dụng AI vào phát triển kinh tế-xã hội, đồng thời mở ra nhiều cơ hội hợp tác với các đối tác quốc tế.
-
Hương Sơn đêm trăng vẳng tiếng thơNhư thông lệ, từ nhiều năm nay, chùa Hương lại được đón các tao nhân mặc khách về với Đêm thơ Nguyên Tiêu xuân Ất Tỵ 2025 được tổ chức vào ngày Rằm tháng Giêng Ất Tỵ, tức 12/02/2025. Dưới ánh trăng sáng dịu nhẹ, trong khói trầm thoảng bay, tiếng ngâm thơ của các bậc chân tu, các tao nhân mặc khách… đã tạo nên một nét văn hóa đặc sắc tại "Nam thiên đệ nhất động".
-
1 Chủ tịch nước Lương Cường chúc Tết giao thừa Xuân Ất Tỵ 2025
-
2 Chính sách mới có hiệu lực từ tháng 2/2025
-
3 Nhiều chương trình đặc sắc tại Tuần văn hóa, thể thao và du lịch huyện Quỳnh Nhai năm 2025
-
4 Chủ tịch Trung ương Hội Nông dân Việt Nam tặng quà Tết cho hội viên nông dân Lào Cai và Lai Châu
-
5 Hoa Xuân trên những nẻo đường vùng cao Sơn La