
Trước những biến đổi của đời sống kinh tế – xã hội, các dòng tranh dân gian ở nước ta đang dần bị lãng quên và đứng trước nguy cơ mai một.

Một thời cả làng làm tranh dân gian không còn và người tâm huyết giữ nghề và biết làm nghề chỉ là con số ít ỏi, nhiều dòng tranh dân gian chỉ còn trong ký ức.
Đó là thực trạng đáng buồn về tranh dân gian của nước ta. Điều này cũng đặt ra những thách thức cũng như yêu cầu cần hành động ngay để kịp thời gìn giữ, bảo tồn và phát huy giá trị tranh dân gian, một di sản văn hoá quý của dân tộc.
Nhà nước và các cấp quản lý văn hoá, các đơn vị, cá nhân cũng đã có những hành động, việc làm nhất định, tuy nhiên chúng ta mong chờ những giải pháp đồng bộ và hiệu quả hơn nữa để tranh dân gian có thể sống được trong dòng chảy đương đại và ước vọng hồi sinh tranh dân gian không còn là điều xa vời.
Thế kỷ 18, 19 được xem là thời kỳ hưng thịnh nhất của tranh dân gian Việt Nam cùng với sự phát triển của nghề in và khắc gỗ. Ở thời kỳ này, việc sản xuất tranh dân gian ngày càng mở rộng ở nhiều địa phương, tập trung thành từng làng hoặc do từng hộ in riêng, đáp ứng nhu cầu của cư dân khắp mọi miền đất nước. Từ đó đã hình thành những trung tâm sản xuất tranh khắc gỗ dân gian nổi tiếng, được gọi theo địa danh hành chính, như: Đông Hồ (ở Bắc Ninh), Hàng Trống (ở Hà Nội), Kim Hoàng (ở Hoài Đức-Hà Nội), Nam Hoành (ở Nghệ An), làng Sình (ở Huế)… Với nội dung truyền tải ước mong về cuộc sống bình yên, hạnh phúc, tranh dân gian được sử dụng nhiều trong các dịp Tết hay cúng lễ, mang đậm yếu tố tín ngưỡng, tôn giáo của nhân dân.
Tuy nhiên, trước sự biến đổi của lịch sử và đời sống kinh tế- xã hội, ngày nay, nhiều dòng tranh đã bị thất truyền như tranh Kim Hoàng, Nam Hoành. Những dòng tranh còn tồn tại như: Tranh Đông Hồ, tranh thờ miền núi, tranh kính Nam bộ… cũng không còn hưng thịnh như trước. Với tranh dân gian Đông Hồ, một dòng tranh nổi tiếng vùng Kinh Bắc, trước năm 1945, cả làng Đông Hồ, xã Song Hồ, huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh nhà nào cũng làm tranh nhưng bây giờ tranh không được ưa chuộng nên nhà nhà trong làng chuyển sang làm hàng mã để mưu sinh. Nghệ nhân Nguyễn Hữu Quả, một trong số ít nghệ nhân còn làm tranh dân gian Đông Hồ cho biết: “Nếu đánh giá tranh Đông Hồ với ngày xưa thì khác biệt rất nhiều. Nếu trước đây tranh Đông Hồ là sản phẩm chính giành cho người dân chơi vào dịp Tết thì hiện nay, ngoài tranh Đông Hồ, còn có nhiều sản phẩm khác như: Tranh gỗ, tranh đồng, tranh sơn dầu, tranh lụa… Vì thế, sự lựa chọn của người dân nhiều hơn cùng với đó là sự thay đổi của xu hướng thẩm mỹ hiện đại, đã làm cho sức tiêu thụ của dòng tranh Đông Hồ giảm đi rất nhiều và số nghệ nhân sống bằng nghề tranh cũng ít dần. Vì lẽ đó mà tranh Đông Hồ cứ ngày bị mai một.
Tranh dân gian Hàng Trống – dòng tranh gắn với nét đẹp văn hóa, tín ngưỡng của vùng đất Hà Thành, với những tác phẩm độc đáo như “Cá chép trông trăng”, tranh tứ quý “tùng, cúc, trúc, mai”… giờ cũng chỉ còn lại duy nhất nghệ nhân Lê Đình Nghiên đã vào tuổi xưa nay hiếm đang âm thầm giữ nghề. Mỗi lần nhắc đến quá khứ huy hoàng của dòng tranh là ông lại nuối tiếc và đau đáu trăn trở giữ nghề. Ông chia sẻ: “Tranh hàng Trống làm mất công hơn những thứ tranh khác là cứ phải sử dụng bút lông vẽ từng màu một, muốn nhanh, muốn công nghiệp hóa cũng không được.

Với kỹ thuật làm cầu kỳ nên đòi hỏi phải chịu khó, khéo tay, vì thế mà dòng tranh này cũng kén người. không phải ai cũng làm được. Bản thân ông còn giữ được nghề đến ngày hôm nay là do ông công tác trong nghề mỹ thuật, sẵn tay nghề và một tình yêu với văn hóa dân tộc. Bây giờ, người dân Việt yêu tranh dân gian rất ít, vì thế mà ông chủ yếu làm để bán cho khách nước ngoài. Hoặc ai thích đề tài nào đặt ông thì ông làm chứ không khí cả nhà tất bật làm hàng tập, hàng tập tranh như xưa giờ không còn”.
Cùng với các dòng tranh dân gian ngoài Bắc, các dòng tranh dân gian miền Nam như tranh gói vải, tranh vải hiện cũng chỉ còn một nghệ nhân làm hay như tranh dân gian làng Sình, ở Thừa Thiên- Huế có lịch sử hơn 400 năm cũng đang dần mai một và biến dạng. Nhiều tranh và bản khắc độc đáo tranh làng Sình đã không còn nguyên bản, bị thất tán trong dân gian.
Tranh dân gian làng Sình hiện nay chỉ còn 5 gia đình làm tranh nhưng 4 gia đình thì làm cầm chừng theo mùa vụ, chỉ có một gia đình làm thông suốt cả năm và tập trung tâm huyết vào phục hồi và phục dựng lại là gia đình nghệ nhân Kỳ Hữu Phước.

Điều này cho thấy so với quy mô trước đây, sức tiêu thụ tranh làng Sình cũng bị giảm đi rất nhiều. Theo PGS.TS Phan Thanh Bình, nguyên Hiệu trưởng Trường Đại học Nghệ thuật Huế: Tranh làng Sình là dòng tranh mộc bản được sử dụng phổ biến ở cố đô Huế với chức năng duy nhất là phục vụ cúng lễ, cứ cúng xong là đốt. Vì vậy, đến nay chỉ những bản khắc gỗ là hiện vật quý còn được lưu giữ ở nhà ông Kỳ Hữu Phước- một nghệ nhân làm tranh lâu năm tại làng Sình. Ông là người cuối cùng của dòng tranh này biết chế tác và khắc nét tranh đúng với bản sắc tranh dân gian làng Sình cổ.
Với những người yêu giá trị văn hóa truyền thống và những người đã từng sống trong những năm tháng mà tranh dân gian là thứ không thể thiếu trong mỗi ngôi nhà thì sự mai một và bị lãng quên của dòng tranh này là một sự nuối tiếc. Nghệ sĩ nhiếp ảnh Lê Bích, người nhiều năm nay giành thời gian và tâm huyết đi tìm hiểu và lưu giữ lại những hình ảnh của các dòng tranh dân gian đã phải thốt lên rằng: “Tranh Kim Hoàng bị thất truyền, tranh kính Chợ Lớn không còn vẽ nữa, tranh Đông Hồ, Hàng Trống và làng Sình còn duy trì cầm chừng. Đọng lại sau cùng vẫn là một nỗi buồn vì nó chưa phát triển xứng tầm với những gì vốn có. Bây giờ dòng tranh nào còn sót lại và tồn tại là vô cùng đáng quý và rất cần khôi phục và bảo tồn.”
Sự khắc nghiệt của thời kỳ chiến tranh loạn lạc đến sự thay đổi của đời sống kinh tế theo cơ chế thị trường và hội nhập thế giới của nước ta đã làm cho tập quán chơi tranh và sử dụng tranh không còn phổ biến như trước đây. Một thời cả làng nhộn nhịp sản xuất tranh không còn, nay một số làng tranh dân gian chỉ còn vài ba gia đình cố gắng bám trụ vì niềm say mê với nghề và vì nỗi trăn trở truyền giữ di sản của cha ông. Vì thế, tranh dân gian đang ngày một bị lãng quên, mai một là điều khó tránh khỏi, từ đó đặt ra những thách thức lớn trong việc bảo tồn và phát huy giá trị trong dòng chảy đương đại hiện nay. Đây cũng là nội dung chúng tôi đề cập trong kỳ 2 của loạt phóng sự, với nhan đề “Tranh dân gian: Gian nan bảo tồn”, mời quý vị và các bạn cùng đón đọc./.
(Theo VOV)
-
Họa tiết dân gian và kỹ thuật hiện đại hòa trong bộ tranh mèo chơi Tết
-
Lối về bản em hoa vẫn nở
-
Khai mạc “Phố Sách Xuân Quý Mão 2023” với nhiều chương trình hấp dẫn
-
500 tư liệu tiêu biểu tại Triển lãm 'Điện Biên Phủ trên không - Bản hùng ca bất tử'
- "Điện Biên Phủ trên không - Bước ngoặt lịch sử" được tái hiện qua 200 tài liệu, hình ảnh, hiện vật
- Khai mạc Triển lãm Mỹ thuật khu vực đồng bằng sông Cửu Long
- Mộc mạc hồn quê trong thơ Bạch Văn Tín
- Khai mạc triển lãm kỷ niệm 100 năm ngày sinh đồng chí Võ Văn Kiệt tại TPHCM
- Kỷ niệm 68 năm ngày Giải phóng Thủ đô: Triển lãm 'Chủ tịch Hồ Chí Minh với Thủ đô Hà Nội'
- Khai mạc Hội Sách Hà Nội lần thứ VII-năm 2022
- "Hoàng Việt nhất thống dư địa chí" đoạt giải A giải thưởng Sách Quốc gia 2022
-
TTCK: Nhóm Ngân hàng đang tạo đà trở lại(Tapchinongthonmoi.vn) - Bước qua thời gian nghỉ Tết Âm lịch cũng là lúc kết thúc tháng 1/2023, chỉ số VN-Index bật tăng hơn 10% trong tháng giao dịch đầu tiên của năm 2023 và đóng cửa phiên giao dịch ngày 31/01 tại mốc 1.111 điểm. Với diễn biến dòng tiền vào thị trường tập trung ở nhóm Ngân hàng và Chứng khoán khi khối ngoại mua ròng tháng thứ 3 liên tiếp với giá trị đạt gần 4.200 tỷ đồng bao gồm SSI; VIC. Cùng xu hướng với khối ngoại, tự doanh cũng mua ròng 470 tỷ đồng trong tháng 1/2023.
-
Bộ Chính trị ban hành Nghị quyết 36 về phát triển và ứng dụng công nghệ sinh họcNgày 30/1, thay mặt Bộ Chính trị, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng ký ban hành Nghị quyết 36 của Bộ Chính trị về phát triển và ứng dụng công nghệ sinh học phục vụ phát triển bền vững đất nước trong tình hình mới. Trân trọng giới thiệu toàn văn Nghị quyết quan trọng này.
-
Cách phòng viêm họng cho trẻ trong mùa nồm ẩmTrẻ em dưới 5 tuổi có hệ miễn dịch yếu, sức chống chọi với vi khuẩn, virus kém, do đó dễ nhiễm bệnh hơn khi gặp thời tiết nồm ẩm, đặc biệt là viêm họng.
-
Thủ tướng thăm Singapore và Brunei, thúc đẩy “Ngoại giao cây tre" độc lập, linh hoạtChuyến thăm chính thức Singapore và Brunei của Thủ tướng Phạm Minh Chính từ ngày 8-11/2 tới nằm trong tổng thể đường lối “ngoại giao cây tre” độc lập và linh hoạt của Việt Nam, góp phần củng cố và đưa mối quan hệ hợp tác giữa Việt Nam với Singapore và Brunei lên tầm cao mới.
-
Quy định mới về khung giá bán lẻ điện bình quânPhó Thủ tướng Chính phủ Lê Minh Khái ký Quyết định 02/2023/QĐ-TTg về khung giá của mức giá bán lẻ điện bình quân.
-
Tổ chức thành công ngày hội văn hóa dân tộc Mông và Festival khèn Mông năm 2023(Tapchinongthonmoi.vn) - Trong hai ngày 4-5/2, huyện Mèo Vạc (tỉnh Hà Giang) đã tổ chức thành công Ngày hội Văn hóa dân tộc Mông và Festival khèn Mông huyện Mèo Vạc năm 2023. Đây là hoạt động văn hóa quan trọng trong năm 2023, mang đậm bản sắc của đồng bào dân tộc Mông vùng Cao nguyên đá Hà Giang.
-
Làng Cam Lâm khôi phục lễ hội truyền thống cầu ngư(Tapchinongthonmoi.vn) - Để làm cho đời sống tinh thần của người dân làng chài ngày càng phong phú và bảo tồn những nét đẹp văn hóa cổ truyền, những ngày đầu năm mới Xuân Quý Mão, làng chài Cam Lâm thuộc xã Xuân Liên (Nghi Xuân – Hà Tĩnh) tổ chức khôi phục Lễ hội Cầu ngư đã có từ lâu đời nhưng bị mai một theo thời gian.
-
Tổng Bí thư: Thành tựu của đất nước có đóng góp quý báu từ nguyên lãnh đạo cấp caoTổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng khẳng định, trong những thành tựu đất nước đạt được có sự đóng góp quý báu, đầy tâm huyết và trách nhiệm của các nguyên cán bộ lãnh đạo cấp cao của Đảng, Nhà nước.
-
Kỳ nghỉ lễ 30/4 năm nay sẽ kéo dài gần bằng nghỉ Tết Quý MãoNăm 2023, do ngày giỗ Tổ Hùng Vương liền kề dịp nghỉ lễ 30/4 và 1/5 nên người lao động được nghỉ 5 ngày liên tục, chỉ ít hơn dịp nghỉ Tết Nguyên đán Quý Mão 2 ngày.
-
Quy định mới của Bộ Chính trị về Lấy phiếu tín nhiệmThường trực Ban Bí thư Võ Văn Thưởng vừa thay mặt Bộ Chính trị ký ban hành Quy định số 96-QĐ/TW về việc lấy phiếu tín nhiệm đối với chức danh, chức vụ lãnh đạo, quản lý trong hệ thống chính trị.
-
1 Thực trạng giai cấp Nông dân Việt Nam hiện nay và một số vấn đề đặt ra
-
2 Phim Bão ngầm: "Chọn đạo diễn Đinh Thái Thụy vì đời tư không có scandal"
-
3 Hội Nông dân Việt Nam trở thành thành viên chính thức của Tổ chức Nông dân Thế giới (WFO)
-
4 Nuôi lươn không bùn mang lại hiệu quả kinh tế cao ở Đô Lương
-
5 Vĩnh Long đón nhận Huân chương Lao động hạng Nhất nhân dịp kỷ niệm 190 năm thành lập tỉnh