Rồng trong đời sống và văn hóa Việt Nam
Hình tượng rồng gắn với thực tiễn cuộc sống
Con rồng xuất hiện rất sớm trong đời sống và văn hóa Việt Nam, trong bộ cổ sử Hậu Hán thư chép rằng người Việt xưa “có tục xăm mình hình rồng để tránh giao long làm hại”. Họ vất vả đối phó, sợ hãi đến mức phải tôn thờ chúng. Di vật làm chứng gợi nghĩ khởi nguyên con rồng Việt Nam là hình cá sấu trên trống đồng Ngọc Lũ, thạp đồng Đào Thịnh, rìu lưỡi xéo Kiến An và hình rắn ngậm chân voi trên cán dao găm Làng Vạc.
Là con vật huyền thoại nhưng gần gũi vì bắt nguồn và gắn chặt với đời sống tinh thần dân tộc ta, rồng là biểu tượng của những gì kỳ diệu, toàn diện, tốt đẹp, tích cực nhất. Rồng hội tụ đủ yếu tố cơ bản của các lớp động vật: đầu của thú, thân của bò sát, chân của chim, vây của cá... Rồng ở cả trên trời lẫn dưới nước, bay lượn, ẩn hiện trong không gian. Rồng có thể phun mưa, khạc lửa, gây gió bão, tạo sấm chớp, cùng nhiều khả năng mầu nhiệm khác. Siêu toàn và nhất nguyên, rồng biểu trưng đồng thời cho cả vũ trụ lẫn nhân thế, cả âm lẫn dương, một bản thể dung hòa và tổng hợp những thái cực đối lập.
Rồng đứng đầu tứ linh - 4 con vật thiêng cao quý nhất: Long (rồng), ly (kỳ lân), quy (rùa), phụng (phượng hoàng). Các vĩ nhân, thần thánh, anh hùng... thường được ví sánh với rồng; Vua - người đứng đầu xã hội thời xưa - cũng được coi là rồng với tất cả các yếu tố liên quan: Thân hình vua gọi là long thể (mình rồng)...
Múa rồng. Ảnh minh họa.
Ngôn ngữ luôn là hạt nhân của đời sống tinh thần và văn hóa con người. Trong ngôn ngữ Việt Nam, hình tượng rồng xuất hiện vừa phổ biến, đa dạng lại vừa hấp dẫn, sáng tạo. Chúng ta gặp “rồng” (long) ở đủ mọi lĩnh vực ngôn ngữ: Tự nhiên và xã hội, lý thuyết và thực tiễn. Khí thế vươn lên, phát đạt gọi là “thế rồng”, bộ phận quan trọng nhất gọi là “đầu rồng”... Sinh vật học có con rồng đất (kỳ nhông), con rồng bay (tắc kè bay), cây thanh long, cây xương rồng, cây móng rồng… Rồng hiện diện trong mọi loại địa danh, dọc từ Bắc vào Nam: Vịnh Hạ Long (Quảng Ninh), đảo Bạch Long Vĩ (Hải Phòng), ga Long Biên (Hà Nội), gò Long Đọi (Hà Nam), chợ Rồng (Nam Định), cầu Hàm Rồng (Thanh Hóa), núi Long Cốt (Quảng Ngãi), bến Nhà Rồng (Thành phố Hồ Chí Minh), tỉnh Long An, sông Cửu Long (Nam Bộ)… Thủ đô Hà Nội tự hào mang cái tên rất đẹp do vua Lý Thái Tổ đặt năm 1010: Thăng Long (rồng bay lên).
Rồng được lấy làm đối tượng cho hàng trăm câu tục ngữ, thành ngữ, ca dao tiếng Việt và đặc biệt, dù với nhiều sắc thái khác nhau như: Tình cờ ta gặp mình đây/Như cá gặp nước như mây gặp rồng đến việc ví von, so sánh hài hước: Lỗ mũi mười tám gánh lông/Chồng yêu chồng bảo râu rồng trời cho hay sự băn khoăn trước cảnh khác biệt: Con công sống lẫn với gà/Rồng kia rắn nọ coi đà sao nên?!...
Là con vật huyền thoại có nhiều phép mầu kỳ diệu, rồng trở thành đề tài trung tâm của nhiều truyền thuyết, truyện kể, sự tích kỳ vĩ, độc đáo. Nổi tiếng nhất là truyền thuyết Lạc Long Quân, nói về nguồn gốc dân tộc ta: Ông tổ của người Việt là Lạc Long Quân (Cha Rồng) lấy bà Âu Cơ (Mẹ Tiên), đẻ ra bọc 100 trứng, nở thành 100 con, một nửa theo cha xuống biển, nửa kia theo mẹ lên rừng, xây dựng cơ sở, mở mang bờ cõi..., dần hình thành nên cộng đồng - quốc gia Việt Nam (chúng ta vẫn tự hào coi mình thuộc “dòng giống Tiên Rồng”, “con Rồng cháu Tiên” là vì thế).
Rồng nhập hệ lịch can - chi 12 con vật, là biểu tượng chi Thìn - một chi quan trọng với những ý nghĩa triết lý và nhân văn sâu sắc. Giờ Thìn kéo dài từ 7 - 9 giờ sáng - khoảng thời gian được coi là đẹp nhất trong ngày. Tháng con rồng là tháng Ba âm lịch, cuối xuân, cây cối tươi tốt nhất, con người cũng sung mãn nhất và tương quan trời - đất đạt đến độ hài hòa tối đa. Quan niệm tín ngưỡng còn cho rằng người tuổi Thìn thường mạnh mẽ, oai phong, tài giỏi, thành đạt và gặp nhiều may mắn, hạnh phúc trong đời.
Hình tượng rồng trở nên sống động, gần gũi hơn qua những trò chơi và lễ hội truyền thống. Trẻ em từ xưa đến tận bây giờ còn thích thú chơi trò “Rồng rắn lên mây” vui nhộn, và múa lân-sư-rồng mỗi dịp lễ hội (nhất là Tết Trung thu). Các lễ hội dân gian trên khắp mọi miền đất nước thường rất tưng bừng, náo nhiệt bởi những cuộc đua thuyền rồng, múa rồng, rước rồng...
Hình tượng rồng khắc họa theo chiều dài lịch sử
Ở một phương diện khác, tĩnh lặng nhưng phong phú nhất, bền vững nhất là hình tượng rồng trong kiến trúc, tạo hình, trang trí. Rồng được thể hiện đa dạng trên tranh, bia, miếu, đình, đền, chùa, cung điện, công sở... với đủ loại chất liệu: đất, đá, vữa, đồng, gỗ, mực... và bằng nhiều kỹ thuật: Tạc, đắp, nặn, chạm, khắc, gò, đúc, nung, vẽ...
Song hành cùng lịch sử dân tộc, hình tượng rồng Việt Nam vừa nhất quán lại vừa khác biệt do dấu ấn văn hóa, sự kiện và quan niệm của từng thời đại. Chẳng hạn, ở thời Lý (1010-1225), mới thoát hình từ rắn nên rồng có thân dài tròn đều, uốn làm nhiều khúc mềm mại, lưõi chẻ, hai má có bờm cuộn sóng bay ra phía sau, chân mảnh với 3 ngón, còn trên đầu luôn có hình chữ S (biểu thị ý niệm mây-mưa-sấm-chớp). Di vật về chúng thấy nhiều ở chùa Phật Tích (Bắc Ninh), tháp Chương Sơn (Hà Nam), chùa Linh Xứng (Thanh Hóa)... Sang thời Trần (1226-1400), vóc dáng rồng to khỏe, mạnh mẽ, khí phách như thế nước đang lên sau võ công oanh liệt ba lần đại thắng quân xâm lược Nguyên Mông. Trên các di vật tiêu biểu như: Bức chạm gỗ cánh cửa chùa Phổ Minh (Nam Định), bức chạm nổi bệ đá chùa Bối Khê (Hà Nội), bức cốn gỗ chùa Thạch Lạc (Hưng Yên)…
Đến thời Lê (1428-1788), ban đầu rồng còn mang hình vóc rồng thời Trần nhưng cường tráng hơn và thường ở tư thế tung mình như vận nước hồi phục sau 20 năm dưới ách đô hộ của giặc Minh (1407-1427) - chứng tích tiêu biểu hiện còn là rồng chạm nổi trên bia đá Vĩnh Lăng (Thanh Hóa), bia Lê Thái Tông, bia chùa Kim Liên (Hà Nội)... Từ giữa thời Lê, chế độ phong kiến tập quyền cao độ, vua chúa muốn chiếm riêng lấy hình tượng rồng để tôn trưng uy quyền tối thượng, nên rồng hiện diện nhan nhản nơi cung đình nhưng rất ít ngoài xã hội, vóc dáng cũng nhiều thay đổi, phần nào xa rời tính cách dân dã: Tư thế đường bệ, đầu to, thân ít uốn, mình đầy vảy, đuôi xòe, chân 5 móng sắc…
Rồng được trang tri trên điện Tử Cấm thành của kinh đô Huế xưa.
Tới thời Nguyễn (1802-1945), chế độ phong kiến suy tàn, văn hóa đại chúng phát triển, hình tượng rồng được nhân dân giành giật lại cùng với mong ước về công bằng xã hội và sự hòa đồng. Rồng không giam mình nơi đền đài, cung vua phủ chúa nữa mà có mặt khắp nơi... Đẹp nhất là rồng trong bức chạm gỗ đình Duệ Dương (Hòa Bình), Thổ Tang (Vĩnh Phúc). Rồng cũng tràn ngập từng ổ, từng bầy trên tất cả những bộ phận trang trí là ở đình Đình Bảng (Bắc Ninh) - với hơn 500 con đủ các tư thế, cực kỳ sinh động.
Có lẽ vì hình tượng con rồng thể hiện phong phú, sâu rộng, gắn bó với đời sống và văn hóa Việt Nam như vậy, đồng thời lãnh thổ quốc gia lại có hình thế uốn lượn dáng rồng, nên ngày xưa người nước ngoài hay gọi nước ta là Long quốc (nước Rồng). Thời nay, hình tượng con rồng vẫn tiếp tục hiện diện - rất mực gần gũi và đầy tự hào - trong sinh hoạt thường ngày, trong tâm thức văn hóa của cả dân tộc và của mỗi chúng ta.
-
Thanh Hóa: Đặc sắc Lễ hội đền Đồng Cổ năm 2024 -
Thổ cẩm Xí Thoại, Phú Yên- Nét đẹp truyền thống làng nghề -
Làm "sống dậy" những giá trị văn hóa mang đậm bản sắc dân tộc Ơ Đu -
Không khí lễ hội tràn ngập tại Đền Hùng
- Lễ hội Đom Lơng Néak Tà của người Khmer được công nhận là di sản văn hoá phi vật thể
- Những bóng hồng giữa đại ngàn Yên Tử
- Lễ hội Thanh Minh – Gìn giữ văn hóa người Nùng An trên cao nguyên Đắk Lắk
- Giữ điệu Lượn Cọi của người Tày Bảo Lâm, Cao Bằng
- Đền Quan Tuần Tranh: Nơi thờ vị thần khai phá và gìn giữ vùng đất Ninh Giang, sông Tranh
- Thanh Hóa: Lễ hội Sết Boóc Mạy được vinh danh Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia
- Hà Nội: Lễ hội Giằng bông nét đẹp văn hóa ở Sơn Đồng
-
Dịch vụ vận tải dịp lễ 30/4 và 1/5: Nơi 'cháy vé,' nơi 'dài cổ' chờ kháchTrong đợt nghỉ lễ 30/4 và 1/5 năm nay, các bến xe dự báo lượng khách đến bến có thể tăng 350% so với ngày thường, nhưng thực tế không như vậy.
-
70 năm Chiến thắng Điện Biên Phủ: Quyết định lịch sửQuyết định chấp nhận giao chiến với thực dân Pháp tại lòng chảo Điện Biên là một bước ngoặt lớn trong 9 năm trường kỳ kháng chiến của quân ta.
-
Thủ tướng Chính phủ yêu cầu tăng cường triển khai các biện pháp cấp bách phòng cháy, chữa cháy rừngPhó Thủ tướng Trần Lưu Quang vừa ký ban hành Công điện số 41/CĐ-TTg ngày 27/4/2024 của Thủ tướng Chính phủ về việc tăng cường triển khai các biện pháp cấp bách phòng cháy, chữa cháy rừng.
-
Đối phó với mùa nắng nóng ở Hà Tĩnh: "Mách nước" giúp người chăn nuôi giảm áp lực(Tapchinongthonmoi.vn)- Bước vào mùa khô, nền nhiệt ở Hà Tĩnh luôn ở mức cao, nắng nóng kéo dài làm ảnh hưởng đến vật nuôi, nhất là sức đề kháng và khả năng phát triển. Đặc biệt, nỗi lo mất điện thường trực ở những trang trại chăn nuôi tập trung.
-
Nông dân Tuyên Quang khá giả từ khi được học nghề(Tapchinongthonmoi.vn) - Nhằm hỗ trợ cho hội viên nông dân trên địa bàn tỉnh Tuyên Quang nắm bắt được khoa học kỹ thuật, chủ động áp dụng những kỹ thuật vào sản xuất nông nghiệp, trồng trọt, chăn nuôi… thời gian qua Hội Nông dân tỉnh Tuyên Quang đã tích cực đi đầu trong việc xây dựng các lớp đào tạo nghề cho hội viên nông dân.
-
Nông dân khấm khá nhờ được học nghề(Tapchinongthonmoi.vn) - Đáp ứng yêu cầu học nghề, tạo việc làm ổn định, nâng cao thu nhập cho nông dân, các cấp Hội Nông dân (ND) tỉnh Quảng Nam tích cực phối hợp đẩy mạnh các hoạt động tư vấn, dạy nghề, giúp hội viên ND có thêm kiến thức, kỹ năng ứng dụng vào sản xuất, kinh doanh, từng bước vươn lên thoát nghèo, làm giàu chính đáng.
-
Vai trò của Hội Nông dân trong đào tạo nghề cho nông dân(Tapchinongthonmoi.vn) - Thời gian qua, các cấp Hội Nông dân đã đẩy mạnh và nâng cao chất lượng công tác đào tạo nghề. Một bộ phận nông dân sau học nghề đã “khởi nghiệp” làm nòng cốt để thành lập doanh nghiệp, HTX, tổ hợp tác, chi, tổ Hội ND nghề nghiệp, từ đó góp phần phát triển kinh tế tập thể, chuyển dịch cơ cấu kinh tế, cơ cấu lao động nông thôn, giải quyết việc làm, tăng thu nhập cho gia đình.
-
Dâng hương, hoa thành kính tưởng niệm các vị lãnh tụ, anh hùng, liệt sỹLãnh đạo Thành phố Hồ Chí Minh đã dâng hoa, dâng hương tưởng niệm các lãnh tụ, anh hùng liệt sỹ nhân kỷ niệm 49 năm Ngày Giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước.
-
Bình Định: 130 sản phẩm tham gia Phiên chợ giới thiệu sản phẩm OCOP ở Tuy Phước(Tapchinongthonmoi.vn) - Vừa qua, UBND huyện Tuy Phước tổ chức Phiên chợ giới thiệu sản phẩm OCOP, sản phẩm tiêu biểu huyện Tuy Phước năm 2024 tại công viên Can Lộc, nhằm đẩy mạnh hoạt động quảng bá, kết nối tiêu thụ các sản phẩm đặc trưng, đặc sản, tiềm năng địa phương và sản phẩm đạt chuẩn OCOP.
-
Đồng Nai: Đẩy mạnh tuyên truyền cho nông dân về nông nghiệp hữu cơ(Tapchinongthonmoi.vn) - Sáng ngày 26/4/2024, tại Hội trường Trung tâm Bồi dưỡng chính trị huyện Xuân Lộc, Ban Thường vụ Hội Nông dân tỉnh Đồng Nai tổ chức hội nghị chuyên đề “Sản xuất nông nghiệp theo hướng hữu cơ gắn với chế và tiêu thụ phẩm OCOP” năm 2024.
-
1 Khát vọng đổi thay và tinh thần phụng sự Tổ quốc của người đảng viên nông dân vùng biên giới -
2 Thanh Hóa: Người dân dựng lều phản đối xây dựng bãi tập kết rác thải -
3 Thanh Hóa: Bàn giao thiết bị hỗ trợ nông dân xây dựng mô hình xử lý rác thải thân thiện môi trường -
4 Kỳ 4: Trao kỷ vật… nhận tri ân -
5 Phát triển bền vững chuỗi giá trị sản phẩm trong khu vực kinh tế tập thể, hợp tác xã