Ngay từ khi còn nhỏ, người Mông ở Lao Chải (huyện Mù Cang Chải, Yên Bái) đã được bao bọc bởi những cánh rừng bạt ngàn tre, trúc. Và vì thế, dẫu có trải qua nhiều khó khăn khi nghề đan lát bị mai một, nhưng thế hệ trẻ con em đồng bào Mông nơi đây vẫn đau đáu một nỗi niềm là bảo tồn và gìn giữ nghề truyền thống của cha ông để lại.

Khôi phục nghề đã mai một

Xã Lao Chải có đến 90% dân số là đồng bào dân tộc Mông. Nghề nghiệp của họ gắn liền với sản xuất nông, lâm nghiệp. Do đó những sản phẩm mà họ làm ra cũng để phục vụ cho chính nhu cầu của đời sống hàng ngày. Trong nhiều nghề truyền thống của người Mông ở Lao Chải thì đan lát là nghề thủ công có từ lâu đời của đồng bào.

Người Mông tạo ra được rất nhiều loại sản phẩm đan lát, từ đồ đựng, phương tiện vận chuyển đến một số vật dụng được dùng trong các nghi lễ. Tuỳ từng loại sản phẩm mà người đan sử dụng những nguyên liệu khác nhau chủ yếu là dùng tre và nứa nhưng tốt nhất vẫn là thân cây trúc ở Lao Chải. Các sản phẩm đều được những người thợ ở đây làm rất công phu, tỉ mỉ, được ken hay quấn bằng tre, nứa hoặc trúc rất độc đáo thể hiện đặc trưng dân tộc tương đối rõ nét như gùi lúa, thúng, canh chủa, mâm, ghế... 

Những năm gần đây, nghề đan lát truyền thống của đồng bào dân tộc Mông dần mai một. Nhiều đồ gia dụng được làm từ mây tre đan truyền thống và thân thiện với môi trường được thay thế bằng đồ nhựa và một số sản phẩm khác, tùy thuộc vào điều kiện kinh tế của từng gia đình.

Sau khi học chuyên nghiệp, trở về quê lập nghiệp, chàng trai Giàng A Hành, 25 tuổi, ở bản Hồ Nhì Pá (xã Lao Chải, huyện Mù Cang Chải, Yên Bái) đã nỗ lực tìm hiểu, phát triển nghề truyền thống của cha ông với nhiều sản phẩm chất lượng làm từ các loại cây sẵn có của địa phương, đuợc nhiều người biết đến và yêu thích.

Chia sẻ về cơ duyên đến với nghề đan lát, Giang A Hành cho biết: Sau khi tốt nghiệp Cao đẳng Dược tại Thái Nguyên, không xin được việc, tôi quyết định trở về quê hương tạo lập cuộc sống. Những ngày đầu vô cùng vất vả với nỗi lo cơm, áo, gạo, tiền. Sau thời gian đầu mất phương hướng, tôi quyết định không đi làm thuê ở các thành phố lớn như nhiều thanh niên khác. Thay vào đó, tôi quyết tâm học lại nghề đan lát truyền thống của dân tộc, đưa các sản phẩm đan lát bằng mây, tre thân thiện với môi trường đến bạn bè và du khách gần xa.

Để có các sản phẩm mẹt, rọ, sọt...  chất lượng, A Hành luôn dành thời gian lựa chọn những cây tre, cây nứa thật đẹp, sau đó dồn tâm huyết để chau chuốt. Hành cho biết, việc nối nghiệp và phát triển nghề đan lát là một bài toán khó, nhưng càng khó thì càng phải quyết tâm: “Thời gian tới tôi mong muốn làm được nhiều sản phẩm hơn nữa, ví dụ như tạo ra những đồ làm quà lưu niệm để phục vụ du lịch”.

Những thành quả đầu tiên

Bản thân Giàng A Hành cũng nhận thức rất rõ, việc nối nghiệp và phát triển nghề đan lát truyền thống là một việc khó. Điều thuận lợi của Giàng A Hành là mỗi bước đi đều có sự dìu dắt của bố - ông Giàng A Là - một người đan lát và chế tác các sản phẩm truyền thống khéo léo nhất bản. Ở tuổi xế chiều, ông Là không chỉ mong muốn con trai mà có nhiều thanh niên trong bản, trong xã quan tâm, học hỏi, nối nghiệp cha ông để phát triển, đưa các sản phẩm đan lát truyền thống của dân tộc đến với bạn bè gần xa và trở thành hàng hóa phục vụ khách du lịch.

Ông Giàng A Là cho biết: “Nghề đan lát đang mai một, tôi muốn các cháu giữ nghề, khôi phục nó. Không chỉ giữ được nghề của cha ông mà còn có thu nhập bền vững”.

Chỉ sau 2 năm, hàng trăm sản phẩm của A Hành đã hoàn thành, có mặt trên thị trường và bày bán trong các ngày hội văn hóa của huyện, được nhiều nhà hàng, nhà nghỉ, du khách lựa chọn, yêu thích. Từ sự cần mẫn học hỏi cùng với đôi tay, khéo léo, Giàng A Hành đang “thổi hồn” vào tre, nứa, tạo ra những sản phẩm đan lát truyền thống giản dị, mang đậm bản sắc văn hóa của người Mông, nhưng cũng hết sức độc đáo.

Theo Giàng A Hành, các sản phẩm đan lát trước đây làm ra chủ yếu để phục vụ cho nhu cầu của các gia đình. Nhưng những năm gần đây, ngành Du lịch tại Mù Cang Chải đang ngày càng phát triển, du khách đến ngày một đông, trong đó có nhiều người yêu thích các sản phẩm đan lát truyền thống.

Nhận thấy điều đó, Giàng A Hành chuyển hướng dần sang đan lát những sản phẩm thủ công mỹ nghệ bán cho du khách. “Ngoài bán trong tỉnh, sản phẩm đan lát của tôi cũng được một số chủ nhà hàng, nhà nghỉ, homestay ở tỉnh bạn như Sơn La, Lào Cai biết đến và đặt hàng mua. Sản phẩm bán cho các nhà hàng, khách sạn thì được giá hơn nhưng cũng đòi hỏi phải đẹp, chất lượng tốt hơn”, Giàng A Hành nói thêm.

Anh Hảng A Dê, chủ Homestay Thu Dê ở thị trấn Mù Cang Chải cho biết: “Quá trình sử dụng tôi thấy chất lượng sản phẩm tốt. Những đồ này mình mang về có thể sử dụng được vào rất nhiều việc, ví dụ như treo trang trí trong nhà”.

Hiện nay, Giàng A Hành cũng đang cố gắng tạo ra các sản phẩm mây, tre đan phù hợp với thị hiếu của người tiêu dùng. Đồng thời, với mong muốn phát triển nghề đan lát truyền thống thành sản phẩm du lịch, Giàng A Hành đang tích cực trau dồi, học tập và sáng tạo ra các sản phẩm độc đáo, mang đậm dấu ấn của đồng bào dân tộc Mông, đưa các sản phẩm này tới du khách khi họ đến “thiên đường của ruộng bậc thang” Mù Cang Chải. 

“Ngoài bán trong tỉnh, sản phẩm đan lát của tôi cũng được một số chủ nhà hàng, nhà nghỉ, homestay ở tỉnh bạn như Sơn La, Lào Cai biết đến và đặt hàng mua. Sản phẩm bán cho các nhà hàng, khách sạn thì được giá hơn nhưng cũng đòi hỏi phải đẹp, chất lượng tốt hơn”.
Theo Giàng A Hành.