Nâng cao hiệu quả thông tin dự báo, cảnh báo để vận hành hiệu quả và an toàn hồ chứa

An toàn đập, hồ chứa nước còn nhiều hạn chế trước diễn biến mưa lũ ngày càng cực đoan

Diễn đàn hướng tới mục tiêu nâng cao vai trò và hiệu quả của các hoạt động truyền thông, thông tin và cảnh báo sớm nhằm bảo đảm vận hành an toàn đập, hồ chứa nước tại Việt Nam trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng phức tạp. Sự kiện cũng là cơ hội để giới thiệu các sáng kiến, công nghệ mới, các thành tựu khoa học trong công tác thông tin, cảnh báo sớm nhằm nâng cao hiệu quả quản lý, bảo đảm an toàn công trình đập, hồ chứa nước.

Theo thống kê của Cục Thủy lợi (Bộ NN&PTNT), hiện cả nước có 7.315 đập, hồ chứa thủy lợi (592 đập dâng, 6723 hồ chứa) với tổng dung tích trữ khoảng 15,2 tỷ m3. Các hồ chứa thủy lợi “gánh” trên vai nhiều nhiệm vụ trọng yếu như: Cung cấp nước cho sản xuất nông nghiệp, công nghiệp, sinh hoạt kết hợp cắt, giảm lũ và phục vụ đa mục tiêu như cấp nước phát điện, tạo không gian phát triển điện mặt trời, nuôi trồng thủy sản, phát triển du lịch…

Tuy nhiên, hệ thống hồ đập của Việt Nam hiện đang phải đối mặt với hàng loạt thách thức. Mưa lũ bất thường, lũ quét do biến đổi khí hậu và nhiều công trình đã xuống cấp gây ra nguy cơ lớn về an toàn.

Thống nhất cao với nhận định đảm bảo vận hành an toàn đập, hồ chứa nước trong tình hình mới là nhiệm vụ quan trọng, cấp thiết, liên hệ với việc ứng phó trong cơn bão số 3 (Yagi) vừa qua, các đại biểu cho rằng, công tác đảm bảo an toàn đập, hồ chứa nước còn bộc lộ nhiều hạn chế trong bối cảnh biến đổi khí hậu với diễn biến mưa lũ ngày càng cực đoan, khó lường; áp lực từ các hoạt động dân sinh, phát triển kinh tế ở thượng nguồn và vùng hạ du đập; áp lực từ việc thực hiện các nhiệm vụ khai thác đa mục tiêu hồ chứa.

Một số hồ lớn đã được xây dựng bản đồ ngập lụt nhưng chưa được đánh giá năng lực thoát lũ hạ du; nhiều hồ chứa nhỏ chưa có phương án đảm bảo an toàn hồ đập và phòng lũ hạ du. Hành lang thoát lũ ở hạ du của một số hồ chứa lớn bị xâm lấn, dòng chảy co hẹp, không đảm bảo thoát lũ thiết kế, gây ra úng ngập hạ du khi vận hành xả lũ…

Ông Hoàng Văn Thắng, Chủ tịch Hội Đập lớn và Phát triển nguồn nước Việt Nam dẫn chứng, mới chỉ có khoảng 2/3 số đập, hồ chứa thủy lợi loại nhỏ được giao cho chính quyền xã hoặc tổ chức thủy lợi cơ sở quản lý, vận hành; khoảng 2.500 đập, hồ chứa nhỏ còn lại chưa có chủ, chưa có giải pháp đảm bảo tà chính cho quản lý đập, hồ chứa. Đảm bảo an toàn đập và hồ chứa trước hết phải đảm bảo công trình “có chủ”, đi cùng với đó là các bộ quy chuẩn, tiêu chuẩn và giải pháp đảm bảo tài chính cho quản lý hồ đập

“Đảm bảo an toàn đập, hồ chứa nước liên quan đến nhiều cơ quan, bộ, ngành, để đảm an toàn đập phải xác định đập phải có chủ đích thực, nhất là những đập, hồ chứa nhỏ ở địa phương. Khoảng 4.250 đập nhỏ trên tổng số hơn 7.300 đập được giao cho tổ chức thủy nông cơ sở là chủ. Tuy nhiên tổ chức thủy nông cơ sở hiện nay rất thiếu bền vững và việc này lại giao lại cho chính quyền xã quản lý, thực ra chính quyền xã quản lý thì không phải là chủ quản lý đập, không có kinh phí và cũng thiếu kỹ năng”- ông Hoàng Văn Thắng nhận định.

Cần có những giải pháp đồng bộ về xây dựng, hoàn thiện chính sách đối với đập, hồ chứa

Ông Đỗ Văn Thành, Viện trưởng Viện Quy hoạch Thủy lợi cho hay, nhiều đập, hồ chứa của nước ta đã xây dựng trên 30 năm, xảy ra hư hỏng xuống cấp, bồi lắng lòng hồ. Nhiều hồ chứa được chuyển sang phục vụ đa mục tiêu, đặt ra yêu cầu tính toán lại nhiệm vụ và thông số thiết kế.

Khẳng định hiệu quả thông tin dự báo, cảnh báo để vận hành an toàn và hiệu quả hồ chứa trong tích nước, trữ nước cũng như ứng phó với thời tiết cực đoan, mưa lũ, các đại biểu đề xuất cần có những giải pháp đồng bộ về xây dựng, hoàn thiện chính sách đối với đập, hồ chứa. Trong đó, khẩn trương hoàn thiện hệ thống các quy chuẩn, tiêu chuẩn kỹ thuật, định mức kinh tế kỹ thuật phục vụ khảo sát, thiết kế, thi công, quản lý vận hành đập, hồ chứa nước phù hợp với tình hình mới. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ mới như: Hệ thống quan trắc tự động và các công cụ hỗ trợ ra quyết định vận hành…

Đặc biệt, ưu tiên nâng cao năng lực thông tin, cảnh báo, dự báo, xây dựng các hệ thống quan trắc ở vùng thượng lưu và các hồ chứa để hỗ trợ phân tích thủy văn. Bên cạnh đó, xây dựng các công cụ hỗ trợ, áp dụng tiến bộ kỹ thuật, trí tuệ nhân tạo (AI) trong việc ra quyết định vận hành an toàn đập, hồ chứa để chủ động dự báo, cảnh báo nguồn nước và đưa ra kịch bản cắt lũ, xả lũ phù hợp, đảm bảo an toàn cho vùng hạ du.

Dẫn chứng sử dụng công nghệ số và các hệ thống thông minh trong hỗ trợ quản lý đập, hồ chứa là yếu tố quan trọng, ông Hà Ngọc Tuấn, Phó Giám đốc Công ty KIV, đại diện Liên danh KIV - Weatherplus chia sẻ, đến nay đã có khoảng 40 hồ chứa lớn nhỏ đã ứng dụng thử nghiệm và thương mại hệ thống quản lý Weatherplus. Đối với ngành Thủy điện, hệ thống chứng minh hiệu quả khi giúp tăng thu nhập từ 3% đến 15% doanh thu thông qua tiết kiệm nguồn nước. Với ngành Thủy lợi đã có những thử nghiệm ban đầu tại hồ Định Bình của tỉnh Bình Định, kết quả cho thấy, giúp tiết kiệm được 100 triệu m3 nước trong vụ Đông Xuân 2019-2020.

“Tính toán lưu lượng nước về hồ chứa chúng ta có thể sử dụng thời gian thực để quyết định trong quá trình vận hành. Đối với hồ chứa vừa và nhỏ có thể ra quyết định đóng mở cửa van trong 5 đến 10 phút, hồ lớn có thể ra quyết định trong vòng 30 phút hoặc 1 tiếng. Vấn đề đặt ra là phải tính chính xác được lưu lượng vào hồ chứa trong quá trình vận hành” - ông Hà Ngọc Tuấn chia sẻ.

Tiếp thu những ý kiến chia sẻ của các đại biểu, Phó cục trưởng Cục Thủy lợi - Lương Văn Anh cho biết, thực hiện chỉ đạo của Bộ NN&PTNT, Cục đã và đang tập trung giải quyết các vấn đề liên quan đến cơ chế, chính sách về giá sản phẩm dịch vụ thủy lợi, cơ sở hạ tầng, kinh phí duy tu, sửa chữa, bảo trì, đảm bảo an toàn hồ đập, đồng thời tham mưu đề xuất sửa đổi bổ sung một số Nghị định liên quan đến lĩnh vực thủy lợi, đáp ứng yêu cầu trong tình hình mới hiện nay.

Theo ông Lương Văn Anh: “Cục đã tham mưu lãnh đạo Bộ NN&PTNT chỉnh sửa Nghị định 114 về quản lý an toàn đập, hồ chứa nước để công tác quản lý, vận hành và đặc biệt là hoàn thiện bộ máy tổ chức khai thác, quản lý đảm bảo hiệu quả và quy trình vận hành công trình thủy lợi đa mục tiêu, vừa đảm bảo an toàn trong tích nước phục vụ sản xuất, vừa tham gia cắt lũ, phòng chống ngập lụt hạ du trong thời điểm biến đổi khí hậu, thời tiết cực đoan, mưa lũ tăng cao như hiện nay”.