Thời gian qua các địa phương bàn nhiều về vấn đề ô nhiễm môi trường ở các khu đô thị, nơi khai thác khoáng sản, khu công nghiệp… mà chưa chú trọng giải quyết vấn đề ô nhiễm môi trường các vùng nông thôn miền núi, vùng đồng bào các dân tộc thiểu số. Thực tế hiện nay tình trạng ô nhiễm môi trường tại các vùng nông thôn miền núi đang ở mức báo động mà nguyên nhân chủ yếu là do ý thức người dân và tập quán lạc hậu của chính người dân gây nên.

Ô nhiễm môi trường nông thôn miền núi đã rất cấp bách

Do điều kiện cơ sở hạ tầng còn nhiều khó khăn, thiếu thốn và chịu ảnh hưởng rất lớn của tập quán, thói quen lạc hậu đã tác động xấu tới môi trường sống vùng nông thôn niền núi. Điều dễ nhận thấy là người dân chưa có ý thức về bảo vệ môi trường, nên họ có hành động tuỳ tiện theo thói quen; đó là chăn nuôi gia súc thả rông, phân gia súc vương vãi xung quanh nhà và đường đi, khi gặp nắng bốc mùi, gặp mưa bị rửa trôi làm ô nhiễm nguồn nước. Hay tập quán nuôi nhốt gia súc dưới gầm sàn làm ô nhiễm nặng môi trường sống của các thành viên trong gia đình. Bên cạnh đó những hố xí tạm bợ của người dân được làm gần nhà bốc mùi hôi thối hoặc không có hố xí đi đại tiện tự do trên đồi rừng khi gặp mưa bị rửa trôi làm ô nhiễm nguồn nước sinh hoạt hoặc phát sinh ruồi muỗi gây bệnh tật.

Ngoài ra, ô nhiễm môi trường nông thôn nói chung và nông thôn miền núi nói riêng còn do người dân sử dụng các loại hoá chất bảo vệ thực vật trong nông nghiệp (thuốc trừ sâu, trừ bệnh, thuốc trừ cỏ dại…) không đảm bảo an toàn; có tình trạng sau khi phun thuốc trừ sâu bệnh hoặc cỏ dại, người nông dân rửa bình bơm và đổ thuốc thừa ở bất cứ nơi nào mà không chú ý đảm bảo an toàn tới nguồn nước; bao bì, chai lọ chứa hoá chất độc hại được người dân vứt bỏ quanh nhà, quanh mương máng hoặc trên nương rẫy… Điều đó đã làm ảnh hưởng trực tiếp tới nguồn nước sinh hoạt hàng ngày và là tiền đề phát sinh các loại bệnh tật mà người nông dân không thể nhận thấy ngay được.

Tại các vùng nông thôn miền núi, các loại rác thải chưa được thu gom và người dân tự do vứt các loại rác thải (túi ni nông, xác động vật nuôi bị chết, các đồ dùng phế thải của gia đình…) ra môi trường xung quanh, cộng với phân gia súc, gia cầm vương vãi càng làm cho môi trường sống thêm ô nhiễm nặng. Mặt khác, làm nông nghiệp không chỉ dựa vào mấy loại cây trồng như lúa, ngô, đậu tương… mà phải chăn nuôi để tăng nguồn thu nhập và lấy phân bón cho cây trồng. Dĩ nhiên người dân phải tiếp xúc trực tiếp với phân gia súc, gia cầm. Nếu không có biện pháp nuôi nhốt, thu gom và xử lý các nguồn phân gia súc hợp lý và khoa học thì vấn đề ô nhiễm môi tường ở các vùng nông thôn miền núi hiện nay ngày càng trở nên nghiêm trọng hơn.

Bên cạnh đó, lượng rác sinh hoạt thải ra môi trường ở vùng đồng bào dân tộc ngày càng nhiều hơn, trong khi đó, việc thu gom rác tập trung chỉ được thực hiện tại các thị trấn… Ở nhiều địa phương, đồng bào làm rẫy tại các khu vực đồi núi cao, nên việc phun thuốc trừ cỏ trên rẫy về lâu dài sẽ ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng nguồn nước đầu nguồn.

Vấn đề môi trường ở khu vực nông thôn vùng miền núi hiện nay đang rất cấp bách. Những nguy cơ sức khỏe mà người dân miền núi phải đối mặt trước tiên chính là những bệnh tật có liên quan đến điều kiện môi trường bị ô nhiễm; trong đó người già và trẻ em là đối tượng dễ bị tổn thương nhất.

Nâng cao nhận thức của người dân về môi trường sống

Do tập quán và thói quen lạc hậu của người dân đã trực tiếp gây ảnh hưởng xấu tới môi trường sống, đó cũng là nguyên nhân trực tiếp phát sinh và làm gia tăng bệnh  tật tại các vùng đồng bào dân tộc thiểu số, vùng sâu, vùng xa như các bệnh về đường ruột, đau mắt, viêm đường hô hấp, bệnh ung thư… đối với nhiều người dân nông thôn.

Để góp phần hạn chế tình trạng ô nhiễm môi trường nông thôn, cần làm tốt công tác tuyên truyền bằng nhiều hình thức nhằm nâng cao nhận thức và đề cao ý thức trách nhiệm của các cấp ủy đảng, chính quyền, đoàn thể, tổ chức chính trị – xã hội; cần có những biện pháp thích hợp, cụ thể, thiết thực để người dân tiếp cận với các điều kiện vệ sinh cơ bản..

Trong khi đa số các địa phương miền núi còn nhiều khó khăn, cấc cấp chính quyền còn quan tâm đến xóa đói giảm nghèo, sinh đẻ có kế hoạch, xây dựng trường học, trạm y tế… chưa thể giải quyết ngay vấn đề ô nhiễm môi trường nông thôn miền núi bằng các biện pháp thu gom và xử lý rác thải theo đúng qui định, thì biện pháp cấp bách trước mắt là phải nâng cao nhận thức về môi trường  sống đối với người dân miền núi như đẩy mạnh công tác tuyên truyền, vận động, thuyết phục.

Thậm chí cần phải áp dụng biện pháp mạnh như phạt tiền, phạt lao động công ích… đối với những cá nhân và gia đình tái vi phạm nhiều lần về bảo vệ sinh môi trường nông thôn như chăn nuôi gia súc thả rông, nuôi nhốt gia súc dưới gầm nhà sàn, đổ thuốc bảo vệ thực vật thừa xuống nguồn nước, vứt rác thải bừa bãi ra môi trường… Trên cơ sở đó để người dân có ý thức, chủ động và tự giác hơn trong việc thu gom rác thải, chuyển chuồng trại gia súc ra xa nhà và không được thả rông gia súc. Từ đó mới từng bước cải thiện được môi trường sống, giảm thiểu bệnh tật cho cộng đồng dân cư tại các vùng đồng bào dân tộc thiểu số, vùng nông thôn miền núi trong giai đoạn trước mắt và lâu dài.

Phạm Văn Phú