Bệnh béo phì ở Việt Nam – Chưa đủ cơ sở kết luận đồ uống có đường là nguyên nhân trực tiếp

Đề xuất đưa nước ngọt có đường vào đối tượng chịu thuế tiêu thụ đặc biệt

 Các bệnh không lây nhiễm (NCDs) đang gia tăng tại Việt Nam với nhiều nguyên nhân khác nhau, trong đó có thừa cân béo phì (TCBP). Theo PGS.TS.BS Nguyễn Thị Lâm - nguyên Phó Viện trưởng Viện Dinh dưỡng quốc gia, cân nặng cơ thể tăng có thể do chế độ ăn dư thừa vượt quá nhu cầu; lối sống ít vận động, ít tiêu hao năng lượng; các bệnh rối loạn chuyển hoá trong cơ thể…

Về quan điểm đang gây tranh luận trái chiều cho rằng có liên quan giữa tiêu thụ đường với TCBP, theo PGS.TS. Nguyễn Thị Lâm không có đủ bằng chứng khoa học thuyết phục để kết luận đồ uống có đường là nguyên nhân trực tiếp dẫn đến thừa cân béo phì tại Việt Nam.

Theo số liệu từ Báo cáo an ninh lương thực và dinh dưỡng ASEAN năm 2021, trong tổng năng lượng nạp vào cơ thể người Việt hàng ngày từ đồ ăn và thức uống, ngũ cốc và thịt chiếm nhiều nhất (51,4% và 15,5%), các thực phẩm khác là (22,6%), rau và hoa quả (6,9%), đường chiếm chưa tới 3,6%.

Còn theo khảo sát của Nielsen (Công ty nghiên cứu thị trường và quảng bá toàn cầu) thực hiện tại Việt Nam năm 2020, lượng đường trung bình trong nước giải khát là khoảng 11g/100ml, trong khi con số trong các sản phẩm bánh kẹo khoảng 29g/100g, một số loại vượt ngưỡng 40g/100g như kẹo dẻo 46,6g.

Ở góc độ tiêu dùng, TS. Lâm cho biết, mức tiêu thụ thường xuyên bánh kẹo và nước ngọt lần lượt ở học sinh thành thị là 51,1% và 16,1%, còn ở nông thôn là 56,4% và 21,6%.

Có nhiều loại nước uống đường phố có chứa đường, nên nếu đánh thuế đối với nước ngọt sẽ chỉ làm giảm tiêu thụ các loại nước uống được sản xuất và lưu thông hợp pháp trên thị trường, trong khi đó người tiêu dùng vẫn tiếp tục và có thể chuyển sang các loại nước uống đường phố vốn không bị ảnh hưởng bởi việc tăng thuế.

Ngoài ra, việc ít vận động thể lực và thời gian tĩnh tại nhiều lại có đóng góp đáng kể vào tình trạng gia tăng TCBP ở lứa tuổi học đường. Tại Việt Nam, có khoảng 86,3% thanh thiếu niên Việt Nam ở độ tuổi từ 11 đến 17 thiếu hoạt động thể chất. Nghiên cứu SEANUTS (Viện Dinh dưỡng, năm 2011) cũng chỉ ra rằng tỷ lệ trẻ em từ 6-11 tuổi ở khu vực thành thị đạt mức khuyến nghị về hoạt động thể lực chỉ là 32,5% trong khi tỷ lệ này ở nông thôn là 59,9%.

PGS.TS Nguyễn Quang Dũng - Phó trưởng bộ môn Dinh dưỡng và An toàn thực phẩm, Đại học Y Hà Nội, nhấn mạnh: Chế độ dinh dưỡng thiếu hợp lý có liên quan đến việc gia tăng các bệnh mãn tính liên quan đến dinh dưỡng như béo phì, đái tháo đường, cao huyết áp, các bệnh tim mạch và ung thư. Người dân Việt Nam có xu hướng gia tăng tiêu thụ thực phẩm chứa nhiều giá trị dinh dưỡng và chất béo gồm thực phẩm chế biến đóng gói sẵn, thức ăn nhanh, thực phẩm ở cửa hàng tiện lợi, thực phẩm đường phố giàu năng lượng và chất béo...

Tăng thuế đồ uống có đường không thể giải quyết được vấn đề thừa cân béo phì mà gây “hệ lụy” về kinh tế

Tại hội thảo, có nhiều ý kiến cho rằng cần đưa đồ uống có đường vào sản phẩm tiêu thụ đặc biệt, tăng thuế để tăng nguồn thu cho ngân sách nhà nước. Tuy nhiên, ông Nguyễn Văn Phụng – Ủy viên Ban Thường vụ Hiệp hội Kế toán và Kiểm toán Việt Nam cho rằng, việc áp thuế thuế tiêu thụ đặc biệt với đồ uống có đường không giúp tăng ngân sách nhà nước mà còn có thể gây nên những tác động tiêu cực đến kinh tế – xã hội.

Cụ thể, việc tăng thuế tiêu thụ đặc biệt lên 10% với nhóm ngành nước giải khát dự báo sẽ dẫn tới tăng chi phí bán lẻ, giảm sản lượng, giảm thu nhập người lao động, tác động đến GDP, cũng như hàng loạt tác động lan tỏa đối với tất cả các doanh nghiệp trong chuỗi giá trị theo chiều dọc như các doanh nghiệp bao bì, vận chuyển, bán lẻ, mía đường… và cả nền kinh tế nói chung.

Theo báo cáo do Viện Nghiên cứu Quản lý Kinh tế Trung ương thực hiện vào năm 2018 cập nhật năm 2021, nếu bổ sung nhóm ngành nước giải khát vào diện chịu thuế tiêu thụ đặc biệt với mức thuế suất 10% và nâng thuế giá trị gia tăng thêm 2% với mặt hàng này thì doanh thu của ngành sản xuất nước giải khát sẽ giảm khoảng 3.664 tỷ đồng, trong khi đó mức doanh thu thuế tăng thêm cho ngân sách nhà nước đạt 1.525,9 tỷ đồng.

Xét tổng thể, giá trị tăng thêm của cả nền kinh tế (GVA) giảm 0,135%, GDP giảm 0,115%, thu nhập của người lao động từ sản xuất của cả nền kinh tế giảm 0,155%, thặng dư sản xuất giảm 0,083%, lao động giảm 0,092%; thu ngân sách qua thuế gián thu giảm khoảng từ 0,065% – 0,085%.

Chia sẻ về các vấn đề trên, bà Emily Whitelock Kumar – Chủ tịch Hiệp hội thực phẩm châu Á cho rằng, để giải quyết bệnh thừa cân, béo phì và các bệnh không lây nhiễm liên quan cần cách tiếp cận đa chiều và bền vững dựa trên bằng chứng khoa học nhằm hỗ trợ hành vi của người tiêu dùng. Trong đó, giáo dục cộng đồng là biện pháp cần thiết.

Thực tế từ một số quốc gia đã đánh thuế nước giải khát có đường như: Chi lê, Ấn Độ, Phần Lan, Bỉ… cho thấy dù áp dụng thuế nhưng mức độ thừa cân béo phì vẫn gia tăng qua các năm. Quốc gia điển hình thành công trong việc kiểm soát thừa cân, béo phì mà không sử dụng công cụ thuế là Nhật Bản, dù Nhật Bản có tỷ lệ tiêu thụ nước giải khát cao hơn nhiều so với Việt Nam (116kg/người/năm) nhưng tỷ lệ béo phì ở quốc gia này chỉ 3,5%.

Nhật Bản đã xây dựng hai bộ luật Shuku Iku và Metabo, trong đó quy định quá trình xây dựng thực đơn lành mạnh trong các trường học và thực hiện các bài giảng về dinh dưỡng cho học sinh. Bộ luật này cũng yêu cầu các công ty phải có thời gian nghỉ giữa giờ để nhân viên tập thể dục, đồng thời khuyến khích nhân viên tham gia hoạt động thể chất sau giờ làm việc.

GS.TS Phan Thị Kim - Chủ tịch Hội Khoa học an toàn thực phẩm Việt Nam cho rằng, nếu chỉ áp thuế tiêu thụ đặc biệt với nước giải khát có đường thì không thể giải quyết được vấn đề thừa cân béo phì. “Các giải pháp cần thiết và quan trọng hơn là đẩy mạnh giáo dục và truyền thông về dinh dưỡng hợp lý; khuyến khích lối sống lành mạnh, tăng cường thể lực; khuyến khích các doanh nghiệp cải tiến quy trình công nghệ giảm lượng đường trong sản phẩm góp phần thay đổi lựa chọn và hành vi tiêu dùng của khách hàng. Giải pháp này đang được nhiều doanh nghiệp áp dụng trong việc đa dạng hoá sản phẩm – GS.TS Phan Thị Kim cho biết.