Cô gái Tày mong “đưa hát Then đi khắp đất nước”

Gian nan đưa hát Then - đàn Tính về Tân Trào

Đàm Thanh Hiền, cô gái có thân hình nhỏ nhắn, mảnh mai ngày nào cầm đàn Tính hát những điệu hát Then làm say đắm lòng người bên bờ suối Nà Nưa ngày nào, giờ đã là Chủ nhiệm Câu lạc bộ hát Then - đàn Tính thôn Quan Hạ, xã Trung Yên (huyện Sơn Dương, tỉnh Tuyên Quang). Và là ca sỹ của Ban Quản lý các Khu Du lịch tỉnh Tuyên Quang, người được chọn để hát Then phục vụ du khách khi trải nghiệm sản phẩm du lịch “Đi mảng nghe hát Then trên hồ Nà Nưa” bây giờ.

Nhưng để có được thành công ngày hôm nay, để hát Then - đàn Tính được tỉnh, Ban Quản lý các Khu Du lịch tỉnh Tuyên Quang công nhận, du khách đón nhận, khen ngợi, Hiền đã phải trải qua rất nhiều khó khăn, nỗ lực của bản thân và những thành viên trong CLB, những người yêu Then - đàn Tính…

Hiền kể: “Tôi sinh ra trên quê hương cách mạng, trong một bản làng người Tày. Chính vì thế, cái chất văn hóa nguồn cội của người Tày đã ngấm sâu vào người tôi từ khi còn trong vòng tay của mẹ, trong mỗi bữa ăn, trong mỗi giấc ngủ. Những câu hát lời ru của mẹ bên khung cửi, hay một điệu Then vang lên cùng tiếng đàn Tính của ông, bà sau những bữa cơm chiều khiến tôi khát khao được đi vào và tìm hiểu thế giới Then - Tính đầy thú vị này” - Hiền chia sẻ.

Sau khi tốt nghiệp Cao đẳng Sư phạm Mầm non, trong lúc chờ xin việc, vào các ngày chủ nhật, Hiền đã vượt hơn 100km tìm đến nhà nghệ nhân Chu Thạch ở xã Hà Lang và nghệ nhân Hà Thuấn, xã Tân An (huyện Chiêm Hóa) để học hát Then, chơi đàn Tính. Không chỉ vậy, để hiểu rõ hơn về văn hóa Then, đàn Tính, Hiền còn lặn lội đến các bản làng nơi có đồng bào Tày sinh sống để tìm hiểu và ghi chép cẩn thận những điệu Then cổ, rồi về mày mò chơi đàn và hát.

Khi đã có “lưng vốn” kiến thức về hát Then - đàn Tính, Hiền đã mạnh dạn mang đàn Tính đến Khu di tích Quốc gia đặc biệt Tân Trào để biểu diễn miễn phí cho du khách nghe, với mong muốn nhận được sự chia sẻ cùng lan tỏa văn hóa dân tộc Tày đến với du khách. 

Những ngày đầu đem đàn Tính đến đây, Hiền thường chọn một vài điểm đẹp có khách qua lại nhiều bên bờ suối Nà Nưa để đàn, hát. Hành động của cô gái mảnh mai, trong bộ trang phục của người con gái Tày này đã gây sự chú ý, dò xét của nhiều người. Nhiều người còn nhầm tưởng Hiền đang làm chiêu trò “hát dạo” để “ăn xin”, nhận tiền “bo”, “tuýp” của du khách. Nhưng không! Hiền nói không với… tiền. Và chính tiếng hát trong trẻo, mềm mại, đung đưa của cô gái Tày này đã “níu chân” biết bao du khách.

“Khi tiếng đàn Tính, tiếng hát Then vang lên, họ như thấy được không gian văn hóa xa xưa, thân thuộc của người Tày quê mình hiện ra trước mắt. Với các du khách họ bị cuốn hút bởi tiếng Then, đàn Tính một loại đàn dân tộc, với kết cấu đơn giản, nhưng có tiếng vang trong trẻo, vui nhộn hấp dẫn, nên nhiều du khách đã bắt chuyện làm quen và xin được chụp hình, quay video để đưa lên Fecabook, Zalo, tiktok cá nhân giữ làm kỷ niệm” - Hiền vui vẻ cho biết.

Trăn trở đưa hát Then - đàn Tính ra thế giới

Được sự đón nhận của du khách như tiếp thêm động lực cho cô gái bé nhỏ này. Hiền kể, cô rất thích một câu nói của ai đó: “Muốn đi nhanh thì đi một mình. Còn muốn đi xa thì đi cùng nhiều người”. Triết lý này đã “lóe” lên trong đầu cô về một mô hình, một CLB hát Then - đàn Tính trong tương lai. Có như vậy, văn hóa của người Tày mời được lan tỏa, gìn giữ và phát huy được.

Để văn hóa người Tày được lan tỏa rộng rãi, ban đầu Hiền lựa chọn những người cùng chung sở thích, yêu văn hóa truyền thống, động viên họ cùng tham gia luyện tập, xây dựng các tốp hát Then. Đến năm 2018, Hiền cùng với những người yêu thích hát Then đã thành lập Câu lạc bộ hát Then - đàn Tính cội nguồn thôn Quan Hạ, xã Trung Yên (huyện Sơn Dương) có 8 thành viên. Qua hơn 6 năm hoạt động, đến nay, Câu lạc bộ đã có gần 40 thành viên với các lứa tuổi từ 7 - 70 tuổi có chung niềm đam mê hát Then, chơi đàn Tính.

Mua dầm thấm lâu, chính sự nỗ lực của Hiền và các thành viên CLB hát Then - đàn Tính thôn Quan Hạ đã chiếm được cảm tình, lòng tin của người dân, du khách và đặc biệt là Lãnh đạo Ban Quản lý các Khu Du lịch tỉnh Tuyên Quang nói chung và Lãnh đạo Ban quản lý Khu di tích quốc gia đặc biệt Tân Trào nói riêng, để rồi Hiền trở thành ca sỹ của Ban, của Khu di tích quốc gia đặc biệt này.

Ông Đỗ Trung Kiên - Trưởng Ban Ban quản lý các Khu Du lịch tỉnh Tuyên Quang cho biết, trong kho tàng văn hóa dân gian của người Tày, hát Then là loại hình nghệ thuật dân gian độc đáo nhất, bày tỏ khát vọng về cuộc sống bình yên, khát vọng vươn lên ấm no, hạnh phúc. 

“Loại hình nghệ thuật này có sự kết hợp giữa vẻ đẹp của con người và thiên nhiên, giữa giá trị nghệ thuật với yếu tố tinh thần và tâm linh, vì vậy chúng tôi đã đưa loại hình nghệ thuật hát Then làm thành một sản phẩm du lịch mới để thu hút du khách đến với tỉnh nhà sau giai đoạn bình thường. Nghệ thuật hát Then thực tế đã có từ ngàn đời xưa, được truyền từ đời này sang đời khác, từ thế hệ trước sang thế hệ sau, vì vậy các làn điệu hát Then đã ngấm linh hồn, máu thịt của đồng bào dân tộc vùng Việt Bắc và lan tỏa sang một số vùng miền trong cả nước” - ông Đỗ Trung Kiên cho biết.

Để nâng cao chất lượng các tiết mục, kỹ năng biểu diễn cho thành viên trong CLB, Hiền thường xuyên tổ chức giao lưu với các CLB khác trong và ngoài tỉnh để học hỏi kinh nghiệm, kỹ thuật hát Then - đàn Tính. Nhờ thường xuyên chăm chỉ tập luyện, các thành viên trong CLB ngày càng thành thạo nhiều tiết mục và tự tin trên sân khấu. Trong những lần hội thi, hội diễn và phục vụ nhiều đoàn khách trong nước và nước ngoài đến với Khu di tích Quốc gia đặc biệt Tân Trào, CLB đã nhận được nhiều lời khen ngợi, hài lòng của du khách. 

“Giờ đây, tiếng hát Then – đàn Tính của CLB hát Then - đàn Tính thôn Quan Hạ đã vang khắp Tân Trào, theo du khách đi khắp nước và nhiều nước trên thế giới. Nhưng làm thế nào để CLB có thể mang tiếng hát Then – đàn Tính đi biểu diễn khắp cả nước và lớn hơn nữa có đủ sức “đem chuông đi đấm sứ người” ra quảng bá với bạn bè quốc tế, đó là điều tôi trăn trở nhất”.
Đàm Thanh Hiền, thôn Quan Hạ, xã Trung Yên (Quan Sơn, Tuyên Quang)