Trong suốt chiều dài lịch sử của cuộc cách mạng giải phóng dân tộc  đã có rất nhiều người con ưu tú, chí sĩ yêu nước, những tấm gương anh dũng trọn đời hy sinh vì nước vì dân. Đồng chí Nguyễn Phong Sắc là một trong những nhân vật tiêu biểu đó.

Nguyễn Phong Sắc sinh ngày 1/2/1902 trong một gia đình có truyền thống yêu nước tại làng Bạch Mai, nay là số nhà 152 phố Bạch Mai, quận Hai Bà Trưng, Hà Nội. Cha Nguyễn Phong Sắc là Nguyễn Đình Phúc, một người đã tham gia phong trào Đông Kinh nghĩa thục và là một trong những người trực tiếp thực hiện vụ đầu độc nổi tiếng: dùng cà độc dược đầu độc binh lính Pháp trong thành Hà Nội ngày 27 tháng 6 năm 1908. Sau đó ông Nguyễn Đình Phúc bị phát hiện, bị bắt và đi đày Côn Đảo 5 năm.

Thuở còn nhỏ, Nguyễn Phong Sắc học Trường Bưởi và tốt nghiệp thủ khoa kỳ thi thành chung năm 1924. Tuy vậy, ông từ chối du học Pháp theo quyết định của chính quyền thuộc địa Pháp và xin vào làm việc ở Sở Tài chính Đông Dương cùng với nhóm bạn thân là Trần Quang Huyến, Hồ Trọng Hiếu (tức nhà thơ Tú Mỡ), Trịnh Bá Bích... Chịu ảnh hưởng chí hướng yêu nước của cha và thông qua những người bạn thân này, Nguyễn Đình Sắc đã được biết về Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên - tổ chức tổ chức tiền thân của Đảng do lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc sáng lập. Tìm hiểu về Hội và được đọc các sách báo cách mạng như Le Paria, Đường Kách Mệnh… Nguyễn Đình Sắc càng nhận thức rõ lý tưởng tốt đẹp của con đường cách mạng vô sản mà lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc vạch ra cho cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc.

Cuối năm 1926, Nguyễn Đình Sắc là một trong 11 người đầu tiên được kết nạp vào Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên và đổi tên thành Nguyễn Phong Sắc. Theo PGS TS Hoàng Trang, nguyên Phó Viện trưởng Viện Hồ Chí Minh và các lãnh tụ của Đảng, Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh, việc đổi tên này mang rất nhiều ý nghĩa: “Ý nghĩa thể hiện ngay ở thời điểm đồng chí đổi tên từ Nguyễn Đình Sắc thành Nguyễn Phong Sắc, ấy là thời điểm mà đồng chí quyết định đi theo con đường mới, bắt đầu trở thành người chiến sĩ cộng sản. Đồng chí lấy tên mới - Nguyễn Phong Sắc - mang ý nghĩa của ngọn gió mới, chứa đựng khát vọng đầy nhiệt huyết của người trí thức yêu nước đã được giác ngộ. Từ đây, cuộc đời đồng chí gắn liền với thời kỳ đấu tranh gian khổ nhưng rất vẻ vang trong lịch sử dân tộc - thời dựng Đảng. Cuộc đời hoạt động của đồng chí ấy cũng chính là cái tên đồng chí Nguyễn Phong Sắc”- PGS TS Hoàng Trang phân tích.

Sau đó, Nguyễn Phong Sắc bỏ việc ở Sở Tài chính với mức lương 100 đồng Đông Dương, mức thu nhập đủ nuôi cả gia đình ăn no mặc ấm thời bấy giờ, dốc hết tinh lực vào hoạt động cách mạng chống lại quyền thống trị của thực dân Pháp.

Sau khi gia nhập Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên, Nguyễn Phong Sắc là một trong những người đầu tiên tích cực tham gia gieo hạt giống cách mạng và xây dựng các tổ chức Thanh niên ở Hà Nội. Ngôi nhà của gia đình đồng chí ở 152 Bạch Mai trở thành cơ sở cách mạng, là nơi thường xuyên tổ chức các cuộc họp Tổng bộ và Kỳ bộ Thanh niên Bắc kỳ. Tiền lương của đồng chí Nguyễn Phong Sắc và tài sản của gia đình được bán dần để chi phí cho in ấn tài liệu, nuôi cán bộ. Từ những cơ sở đầu tiên ở gia đình và họ hàng, bạn bè thân thiết, Nguyễn Phong Sắc và các đồng chí đã phát triển cơ sở và hội viên đến những địa điểm khác trong các ngõ xóm của nhân dân lao động. Đồng chí góp một nửa số tiền lương hàng tháng để giúp việc in ấn, mua sách báo, tài liệu cho tổ chức.

Ngày 7 tháng 3 năm 1929, Nguyễn Phong Sắc cùng các đồng chí của mình là Ngô Gia Tự, Nguyễn Đức Cảnh và 5 người khác trở thành một trong những người đầu tiên thành lập tổ chức Đảng ở trong nước.

“Cuộc đời hoạt động cách mạng của đồng chí Nguyễn Phong Sắc gắn liền với chữ “đầu tiên”: là một trong 11 người đầu tiên được kết nạp vào Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên; Bí thư đầu tiên của tỉnh bộ Hội Việt nam cách mạng Thanh niên Hà Nội; là 1 trong số những người sáng lập chi bộ cộng sản đầu tiên ở trong nước; là ủy viên đầu tiên của Đông Dương Cộng Sản Đảng; Bí thư đầu tiên của Xú ủy Trung Kỳ và là 1 trong những ủy viên thường vụ đầu tiên của Đảng Cộng Sản Việt Nam, nay tương đương ủy viên Bộ Chính trị” – PGS TS Hoàng Trang nhấn mạnh.

Ngày 21/7/1929, Hội nghị Ban Chấp hành lâm thời Đông Dương Cộng sản Đảng họp tại Bắc Ninh đã phân công Nguyễn Phong Sắc vào phụ trách khu vực Trung kỳ. Sau một thời gian ngắn, Nguyễn Phong Sắc đã tổ chức được lực lượng và cho ra đời chi bộ cộng sản đầu tiên ở thành phố Vinh, Nghệ An.

Ngày 1/5/1930, công nhân Nhà máy Diêm Bến Thủy đã nổi dậy; đến tháng 6/1930, đình công lần thứ hai. Tháng 9/1930, phong trào cách mạng lan rộng sang Hà Tĩnh, hàng loạt cuộc biểu tình liên tục nổ ra và lan rộng thành một cao trào. Cũng trong thời gian này, Nguyễn Phong Sắc trở thành Ủy viên Thường vụ Trung ương Đảng Cộng sản Đông Dương.

Đối phó lại, thực dân Pháp liền ra sức truy lùng những người cầm đầu của các cuộc nổi dậy và đấu tranh này. Tháng 4/1931, đồng chí Trần Phú bị bắt. Giữa năm 1931, thì toàn bộ Xứ ủy Trung kỳ bị bắt. Ngày 3/5/1931, Nguyễn Phong Sắc đã bị bắt tại Hà Nội vì bị chỉ điểm. Bị tra tấn dã man, nhưng Nguyễn Phong Sắc vẫn giữ vững tinh thần cách mạng kiên cường, bất khuất trước kẻ thù, không để lộ thông tin về tổ chức đảng và cơ sở cách mạng. Lo sợ trước cao trào Xô viết Nghệ Tĩnh, địch đã xử bắn đồng chí ngày 26/5/1931 tại đồn Song Lộc huyện Nghi Lộc, tỉnh Nghệ An. Lúc ấy, đồng chí Nguyễn Phong Sắc mới 29 tuổi.

Lựa chọn con đường đấu tranh giành độc lập dân tộc, đồng chí Nguyễn Phong Sắc đã thể hiện tấm gương đạo đức cách mạng mẫu mực. Đồng chí là tấm gương tiêu biểu của người trí thức hết lòng vì nước, vì dân, là tấm gương về phẩm chất cao quý của người chiến sĩ cộng sản luôn gắn bó mật thiết với nhân dân, yêu thương đồng chí, đồng bào. Nguyễn Phong Sắc đã oanh liệt hy sinh ở tuổi đời 29 nhưng cuộc đời và sự nghiệp cách mạng vẻ vang của đồng chí vẫn còn sống mãi trong lịch sử đấu tranh cách mạng của dân tộc.

Ghi nhớ công lao của người con ưu tú của thủ đô, ngày 23/2/2022, TP. Hà Nội trang trọng tổ chức lễ kỷ niệm 120 năm ngày sinh của đồng chí Nguyễn Phong Sắc nhằm tôn vinh và tri ân những cống hiến, đóng góp của đồng chí đối với cách mạng Việt Nam, đối với sự nghiệp giải phóng dân tộc. Thông qua lễ kỷ niệm các cán bộ, đảng viên và nhân dân hiểu rõ về thân thế và nhân cách cao đẹp của đồng chí Nguyễn Phong Sắc. Cũng qua đó, khích lệ các thế hệ người Việt Nam, nhất là thế hệ trẻ noi gương các đồng chí lãnh đạo tiền bối tiêu biểu của Đảng.

Tên đồng chí Nguyễn Phong Sắc được đặt cho nhiều con phố chính và các trường học ở các tỉnh, thành phố lớn như Hà Nội, Huế, Đà Nẵng, TP. Hồ Chí Minh, Nghệ An, Bình Định, An Giang… Hình ảnh đồng chí sẽ luôn được ghi nhớ một cách đậm nét là một trí thức - chiến sĩ cách mạng ưu tú của Hà Nội, một nhà lãnh đạo tiền bối tiêu biểu của Đảng và cách mạng Việt Nam./.