Bài 4: Giải pháp đột phá trong dạy nghề, tạo việc làm ở miền Tây xứ Nghệ

Nhưng khó khăn bế tắc, chưa có lối ra đang dần trở thành quá khứ. Hiện nay chủ trương của Đảng, chính sách của Nhà nước về đào tạo nghề đã có, người lao động các huyện miền núi Nghệ An đã và đang có nhiều cơ hội lựa chọn hướng đi, trang bị cho mình hành trang thoát nghèo và vươn lên cuộc sống tốt hơn.  

Phân luồng, định hướng từ trường học 

Từ chủ trương, định hướng của Đảng và Nhà nước, huyện miền núi Tương Dương (Nghệ An) xác định công tác đào tạo nghề, giải quyết việc làm là “chìa khóa” tháo gỡ những nút thắt, từ đó tạo bước đột phá toàn diện hơn trong giai đoạn kế tiếp.

Đây là lựa chọn đúng đắn. Phải thừa nhận gánh nặng cơm áo gạo tiền đã xáo trộn  cuộc sống của nhiều gia đình đồng bào vùng cao, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến quyền lợi của người dân nói chung, trẻ nhỏ nói riêng. Hành trình tìm kiếm cái chữ, kiến thức của các em nhọc nhằn vô cùng. Vì đói, nghèo nhiều trường hợp phải bỏ dở lưng chừng, tương lại cũng mịt mờ theo.  

Xuất phát từ nhu cầu cấp thiết, Đề án phân luồng, hướng nghiệp cho học sinh THCS, THPT sớm được huyện Tương Dương áp dụng, qua một thời gian ngắn đã tạo nên tín hiệu khởi sắc.

Xã Lượng Minh là đơn vị tiên phong thực hiện đề án này vào năm 2019, trong đó xác định ưu tiên phân luồng đào tạo nghề theo mô hình 9+ làm điểm. Trước tiên, địa phương sẽ lựa chọn đối tượng học sinh phù hợp với chính sách theo Quyết định 53/2015/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ về chính sách nội trú đối với học sinh, sinh viên học cao đẳng, trung cấp. Kế đó, xã khâu nối, hợp tác chặt chẽ với Trường Cao đẳng Kỹ thuật Công nghiệp Việt Nam – Hàn Quốc trên nhiều phương diện, vừa đào tạo văn hóa THPT, đào tạo nghề, giới thiệu việc làm cho học viên sau tốt nghiệp.

Nói đi đôi với làm, lý thuyết phải song hành cùng thực tiễn mới mong đi đến đích đã vạch sẵn. Trước mỗi dịp đầu năm học, UBND xã Lượng Minh đều chủ động thành lập các tổ công tác để tuyên truyền, vận động học sinh đến trường, đến lớp, kết hợp lan tỏa nội dung phân luồng. Không chỉ có thế, các thành viên còn trực tiếp đến nhà các hộ để lắng nghe nguyện vọng, tâm tư của bậc phụ huynh, của các em học sinh trên theo tinh thần khó ở đâu tìm cách tháo gỡ ở đó.

Bằng thái độ cởi mở, thẳng thắn, không vụ lợi riêng, chủ trương này đã nhận được sự đồng tình, ủng hộ của nhân dân thôn bản. Khi trên dưới chung một quan điểm,  tức thì tạo nên hiệu ứng tích cực. Thầy Trần Hưng Thái – Hiệu trưởng Trường Phổ thông dân tộc bán trú THCS Lượng Minh khẳng định: "Nhà trường đã lồng ghép các hoạt động để bổ trợ cho nhau, ngoài chuyên đề phân luồng, hướng nghiệp đình kỳ hàng tháng sẽ tích hợp nội dung này vào các môn học thường ngày. Qua nắm bắt thực tiễn, chúng tôi thấy rằng việc phân luồng đào tạo nghề theo mô hình 9+ đáp ứng được nhu cầu xã hội, đặc biệt là phù hợp với năng lực, nguyện vọng, hoàn cảnh của học sinh vùng cao.

Quá trình thực hiện chủ trương này sẽ điều chỉnh (nếu cần) phù hợp với tình hình thực tế, như năm 2024 chúng tôi đã phối hợp chặt chẽ với chính quyền địa phương và Trường Cao đẳng Kỹ thuật Công nghiệp Việt Nam – Hàn Quốc tổ chức cho các em nhập học ngay từ giữa năm, thay vì tháng 9 như thường lệ. Thay đổi là có nguyên do nhằm cuốn hút các em đến trường, tránh trường hợp một số em học sinh "tận dụng" quãng thời gian nghỉ hè để bỏ học, tiến tới tìm kiếm việc làm nhất thời”.

Đề án đã hòa kịp nhịp đập thời cuộc. Tuy nhiên, quá trình triển khai cũng đối diện với không ít rào cản, thách thức, từ tác động ngoại cảnh và những khó khăn nội tại. Vướng mắc hơn cả khi thực hiện Đề án phân luồng là thời điểm ra trường, các em chưa đủ tuổi lao động, do đó buộc phải đào tạo liên thông lên Cao đẳng. Ngặt nỗi theo cách này sẽ không được hỗ trợ theo Quyết định 53/2015/QĐ-TTg. Điều đó  kéo theo tâm lý ái ngại của phụ huynh khi cho con em theo học.

“Trong cái khó ló cái khôn”, nhà trường, chính quyền địa phương và đơn vị tiếp nhận đào tạo đã linh động kết nối với Ngân hàng Chính sách xã hội để xây dựng chính sách phù hợp nhằm tạo điều kiện tốt nhất cho các hộ gia đình vay vốn, trang trải cho sự học của các em.

Để tránh tình cảnh “đứt gánh giữa đường", Trường Cao đẳng Kỹ thuật Công nghiệp Việt Nam – Hàn Quốc cam kết “giữ” khoản phí hỗ trợ trong thời gian học viên thực tập tại các doanh nghiệp để sau khi hoàn tất khóa học có thêm nguồn trả nợ cho ngân hàng. Các bên kiên trì, nhẫn nại tháo gỡ từng bước góp phần mang lại mối liên kết bền chặt, trong đó các em học sinh là đối tượng hưởng nhiều quyền lợi hơn cả.   

Em Lô Thị Thu Hà ở bản Minh Thành, xã Lượng Minh là tân sinh viên, chẳng mấy khi rời xa bản làng, nên thời gian đầu rất bỡ ngỡ ở môi trường mới. Dù vậy, được sự quan tâm của thầy cô, bạn bè, cũng như sự hướng dẫn tận tình của các anh chị khóa trên nên em hòa nhập khá nhanh.

Gia đình Hà thuộc diện hộ nghèo, quyết tâm xóa bỏ “truyền thống nghèo bền vững” em đã ra sức học tập để đạt kết quả cao, trong đó riêng điểm môn lịch sử, em đạt loại giỏi của tỉnh. “Sau khi học xong trung cấp, em sẽ học liên thông lên cao đẳng, mong muốn của em là đi du học nghề tại Hàn Quốc, được sống và làm việc tại môi trường tốt nhất. Khi có điều kiện sẽ trở về công tác, đóng góp sức mình cho quê hương, làng bản” - Hà chia sẻ.

Niềm vui lộ rõ trên khuôn mặt ông Hắp Văn May ở bản Cà Moong khi cậu con trai Hắp Văn Hoàng có công việc ổn định: “Gia đình tôi thuộc diện khó khăn, mỗi tháng 2 vợ chồng làm lụng vất vả cũng chỉ tích cóp được vài triệu đồng bạc lẻ, phải chi tiêu chắt bóp, tận dụng trồng đôi luống rau, nuôi thêm dăm ba con gà mới có cái ăn. Cha mẹ khốn khó mãi không ngóc đầu lên được, chỉ biết trông chờ vào chúng nó thôi... Sau quá trình học nghề theo hệ 9+, cháu Hoàng được tiếp nhận vào công ty làm việc, hàng tháng gửi về đều đặn 7 – 9 triệu đồng. Niềm vui như nhân đôi khi Hoàng kết nối, hỗ trợ anh trai tìm được việc làm phù hợp, thu nhập cũng khá”.

Cùng chung tâm trạng ấy, ông Lô Văn Thịnh, SN 1965 ở bản Lạ, xã Lượng Minh, phụ huynh của cháu Lô Ngọc Ánh kể thật như đếm. Trước giờ cuộc sống gia đình ông chỉ xoay quanh phạm vi dải đất cao, sáng lên rừng, chiều xuống khe kiếm con tôm, con cá. Chữ nghĩa, kiến thức hạn hẹp, nào dám đèo bòng trèo cao.  Đói nghèo buộc phải chấp nhận sống kham khổ, chỉ khi căn nhà nhỏ thó dột nát tứ tung, rách lả tả, xiêu vẹo chực đổ sập, ông mới chấp nhận vay mượn kinh phí nâng cấp để có chỗ chui ra chui vào. Miếng ăn thường nhật còn canh cánh, nay gánh thêm khoản nợ “to đùng” khiến ông Thịnh đứng ngồi không yên, suốt ngày thở ngắn than dài.

“Đến năm 2024, khi cháu Ánh tìm được việc làm vợ chồng tôi mới trút bỏ phần nào âu lo. Mỗi tháng cháu gửi về cho gia đình gần 10 triệu đồng, thú thực đây là số tiền mà trong mơ tôi cũng không dám nghĩ tới” -  ông Thịnh nói.

“Tín hiệu tích cực trong công tác hướng nghiệp, đào tạo nghề đã lan rộng khắp địa bàn huyện Tương Dương, bắt nguồn từ Lượng Minh, rồi đến Yên Na, Nhôn Mai, Tam Thái, Xá Lượng... Đáng nói trong danh sách không chỉ có các em thuộc diện hỗ trợ, nhiều trường hợp khác không nằm trong diện này vẫn chủ động đăng kí theo học”

Thầy Nguyễn Mạnh Hùng – Trưởng phòng Tuyển sinh và Hợp tác doanh nghiệp, Trường Cao đẳng Kỹ thuật Công nghiệp Việt Nam – Hàn Quốc.

Ông Lô Thanh Tuân, Chủ tịch UBND xã Tam Thái so sánh sự khác biệt trước và sau khi có Đề án đào tạo nghề theo hệ 9+: “Tam Thái có lực lượng lao động khá dồi dào nhưng phần đa tự học là chính, không theo quy chuẩn chính quy, do đó chưa phát huy được hết giá trị. Năm 2023, chúng tôi đẩy mạnh tuyên truyền, mong muốn người dân lĩnh hội rõ giá trị của Đề án phân luồng để có cho mình sự lựa chọn đúng đắn.

Các em theo học vừa đảm bảo kiến thức văn hóa, lại có kiến thức kỹ năng tay nghề, có bằng cấp, có trình độ sẽ mở ra nhiều cơ hội tìm kiếm việc làm tiềm năng. Đến nay trên địa bàn xã có trên 10 em theo học, tương lai con số này sẽ tăng cao”.

Mỗi tầng lớp đều có đóng góp thiết thực

Địa hình miền Tây xứ Nghệ trắc trở muôn phần, thiên tai chực chờ ghé thăm hàng năm, quỹ đất canh tác thiếu hụt trầm trọng, doanh nghiệp lại chưa mặn mà về đầu tư, chung quy học nghề để hoàn thiện kỹ năng, kiến thức là giải pháp tối ưu đối với đồng bào vùng cao trong con đường thoát nghèo. Có sức khoẻ, có tay nghề, mỗi người, bất kể độ tuổi nào vẫn có thể đóng góp công sức của mình tốt hơn cho gia đình, xã hội.  

Dù mới triển khai chưa lâu, nhưng thực tiễn những năm gần đây đã chứng minh chính sách đào tạo nghề gắn với giải quyết việc làm cho lao động nông thôn là một trong những giải pháp bền vững trong công tác giảm nghèo, đồng thời đẩy nhanh quá trình xây dựng nông thôn mới. 

Nhận thức rõ điều đó, huyện Tương Dương quyết tâm phủ sóng đào tạo nghề với phương châm “cầm tay chỉ việc”. Tham gia các lớp học nghề, các học viên sớm lĩnh hội, tiếp thu kiến thức cần có, trên hết là hòa mình vào guồng quay đang vận động không ngừng. Thông qua đây, học viên từng bước đã thay đổi nếp nghĩ, phương thức cũ kỹ trước kia. Họ đã mạnh dạn chuyển từ sản xuất nông nghiệp truyền thống sang hướng sản xuất ứng dụng công nghệ, áp dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật để tạo bước đột phá cho chính công việc và cuộc sống của họ.

Điều này được thể hiện qua mô hình trồng ổi lê Đài Loan tại bản Đoọc Búa của xã Tam Thái. Từ vùng đất cát sỏi xen lẫn đồi dốc, bao đời trước đồng bào chỉ biết trồng lúa, trồng ngô. Do phụ thuộc hoàn toàn vào thiên nhiên nên thu nhập chẳng đáng là bao. Kể từ khi được định hướng chuyển đổi cơ cấu cây trồng, đồng thời vận dụng kiến thức và đôi bàn tay có kỹ năng nghề khéo léo, bà con đã biến vùng đất cằn thành những cánh đồng ổi xanh mướt mắt, quả nặng trĩu.

Toàn bản Đọc Búa có 100% các hộ gia đình tham gia mô hình, phần đa có thu nhập khá ổn định. Đáng nói, thành phần chủ lực tham gia mô hình này là người cao tuổi, những người vốn chỉ làm những việc nhẹ, ít mang lại giá trị kinh tế trước đây.

Điển hình là trường hợp của ông Lô Quang Phùng, người sở hữu trên 60 gốc ổi trưởng thành. Giá ổi được cánh thương lái thu mua tại vườn dao động từ 20.000 - 25.000 đồng/kg, bình quân mỗi vụ gia đình ông bán ra khoảng 9 tạ sản phẩm, trừ chi phí ông Phùng thu về 15 – 20 triệu đồng/vụ.  

Ông Phùng thừa nhận đây là mô hình mới, cách thức, quy trình có nhiều điểm khác biệt, nếu không nắm vững kiến thức thì khó áp dụng thành thục. Nhờ sự tư vấn, hướng dẫn của cán bộ chuyên ngành, trên hết là tinh thần ham học hỏi, ông đã thu về thành quả tương xứng: “Nhờ trồng ổi, người dân có việc làm, có thu nhập ổn định, đời sống được nâng cao rõ rệt. Bỏ công sức hưởng thành quả nên dân bản Đoọc Búa rất chú tâm. Bà con không muốn đốt nương làm rẫy, không phá rừng nữa đâu” - ông Phùng phấn khởi nói.

Những con số thống kê dù khô khan nhưng đủ sức lột tả bản chất của vấn đề. Trong 10 tháng đầu năm 2024, số lượng lao động được đào tạo nghề của toàn huyện Tương Dương là 1.763 người trên tổng số 1.700 theo kế hoạch, đạt 103,7%....