Bánh gai Ninh Giang: Sản vật mang hương vị đồng quê
Là vùng đất văn hiến của xứ Đông (Hải Dương), huyện Ninh Giang không chỉ sinh ra những anh hùng hào kiệt của dân tộc mà còn tạo dấu ấn với những sản vật mang giá trị văn hóa. Trong đó nổi bật là món bánh gai nổi tiếng, được coi là thứ sản vật giản dị mang hương vị đồng quê thôn dã, gói gém tấm lòng thơm thảo của người dân Ninh Giang.
Tấm bánh của những huyền tích
Theo anh Phạm Đợi – Nhà nghiên cứu lịch sử, người Ninh Giang (Hải Dương), có rất nhiều sự tích liên quan tới nguồn gốc ra đời của nghề làm bánh gai Ninh Giang. Chẳng hạn như, có chuyện rằng: Ngày xưa, vào một năm đói kém, thất bát, vì không thể bói đâu ra nửa hạt gạo để thổi cơm, bước đường cùng, vợ chồng người nông dân nghèo nọ đã buộc phải tìm kiếm bới mót những thứ lá dại mọc hoang ven sông Tranh để ăn cầm hơi.
Trong lúc tìm kiếm cây dại, họ đã phát hiện ra cây lá gai, mang về nấu ăn thay cơm thì thấy dẻo, ngon. Từ đó, họ đã nghĩ ra cách thái lá dại ấy và phơi khô để dành nấu ăn thay cơm. Thế rồi vào năm được mùa, vợ chồng người nông dân nghĩ ra cách trộn lá cây này với bột gạo nếp để làm bánh. Một thứ bánh ăn vừa dẻo, vừa ngon lại thơm ra đời. Có lẽ món bánh gai ra đời từ đó. Lúc đầu, bánh được gói trong lá chuối tươi. Sau dần để tạo hương vị đậm đà cho bánh họ đã thay bằng lá chuối khô.
Lại có chuyện, người làm ra những tấm bánh gai đầu tiên không ai khác mà chính là các ngư dân đánh cá ven sông Tranh. Cũng bởi tại đói kém, những người dân nghèo đã tìm thấy cây gai mọc hoang ở bờ bụi ven sông. Người ta mới hái lá gai mang về độn với gạo rồi đem thổi thành cơm để chống đói. Và rồi lâu dần họ mới nghĩ ra cách trộn lá cây gai với bột gạo làm nên những tấm bánh, gọi là bánh gai. Có điều, những tấm bánh gai đầu tiên của hơn 700 năm vốn tròn trĩnh y như những quả chanh chứ không có lá (chuối) bọc ngoài gọi là lá áo như ngày nay.
Thương hiệu một vùng đất
Vào một chiều Hè, anh Phạm Đợi dẫn tôi tới thăm gia đình nghệ nhân Lê Thị Tuyết tại thị trấn Ninh Giang. Mời khách tấm bánh gai còn nóng hổi, bà Tuyết vui vẻ bộc bạch, gia đình bà truyền thống 4 đời làm bánh gai. Thuở nhỏ, bà Tuyết thường được bà và mẹ truyền dạy cho cách làm bánh gai. Tới tuổi trưởng thành, bà Tuyết “ra ở riêng” cùng chồng. Vợ chồng bảo nhau xây dựng cơ sở chuyên làm bánh gai để giữ nghiệp tổ tiên.
Bánh gai Ninh Giang không cầu kỳ về hình thức. Nhưng nó lại hoàn toàn không thể đơn giản về cách thức chế biến. “Muốn có được tấm bánh gai chuẩn chỉnh chất lượng “thương hiệu” Ninh Giang phải tốn công lắm đấy nhé! Bởi phải trải qua rất nhiều công đoạn. Mà công đoạn nào cũng quan trọng, đòi hỏi sự cầu kỳ tỷ mẩn nhọc công” – bà Tuyết phấn chấn khi kể về nghề làm bánh.
Trong quá trình bánh gai, công đoạn chọn nguyên liệu lá gai là quan trọng bậc nhất. Theo bà Tuyết, lá gai phải là loại lá nếp, có thế tấm bánh mới dẻo, mới thơm hương vị đặc trưng của thứ lá thực vật dân dã.
Lá gai hái về đem phơi cho khô rồi tước bỏ hết gân trên từng chiếc lá sau đó đem thái nhỏ, rửa sạch. Tiếp đó, cho lá vào nồi đem bắc lên bếp. Khi lá gai đã được ninh thật nhừ, người ta mới đổ ra rổ và tiếp tục rửa sạch. Chờ khi lá ráo nước mới đem trộn với muối theo tỷ lệ nhất định (tùy theo bí quyết của mỗi nghệ nhân) và ủ với đường kính trong thời gian từ hai tới ba ngày. Khi lá ủ đã ngấu muối, người làm bánh lấy ra cho vào cối giã (bây giờ người ta cho vào máy xay) thật nhừ. Tiếp đến đem lọc lấy thứ bột mịn để trộn với bột nếp.
Một thành phần quan trọng của chiếc bánh là bột nếp, bà Tuyết cho rằng, phải chọn loại gạo nếp cái hoa vàng của bà con huyện Kinh Môn mới “chuẩn”. Bà Tuyết giải thích rằng, hạt nếp cái hoa vàng của người Kinh Môn hạt nào hạt nấy trắng tròn. Gạo nếp khi đem xay thành bột thì rất trắng và mịn. Bột khi nấu lên dẻo vô cùng, tạo nên một phần cơ bản của tấm bánh gai Ninh Giang.
Tiếp đến là mật mía nguyên chất mới đạt tiêu chuẩn. Trước khi đem mật trộn với bột lá gai và bột nếp, người làm bánh gai Ninh Giang cho nó vào nồi đun nóng lên. Việc đó khiến cho mật tan chảy ra, dễ trộn với hai thứ bột kể trên. Tỷ lệ bột lá gai và bột nếp quyết định tới chất lượng của “lớp áo” bánh gai. Và việc đó cũng lại tùy thuộc vào bí quyết của mỗi người nghệ nhân. Khi trộn bột, càng vắt thật lâu, tấm bánh gai thành phẩm sau đó sẽ càng dẻo, càng mềm mại thơm ngon.
Đến công đoạn làm nhân bánh, bà Tuyết kể, việc đó cũng lại là một công đoạn vô cùng kỳ công. Mỡ cánh – tức phần mỡ nơi cổ con lợn – được muối với đường sao cho thật khéo. Muối làm sao để khi thưởng thức món bánh gai Ninh Giang, người ta không có cảm giác ngấy vì mỡ lợn, nhưng lại cảm nhận được độ giòn tan y như mứt bí của miếng mỡ lợn.
Xưa và nay, vùng đất Ninh Giang cũng là một trong những nơi trồng nhiều sen. Do vậy, người dân Ninh Giang có truyền thống sử dụng hạt sen làm nhân bánh gai. Trong quá trình chế biến hạt sen, người làm bánh gai Ninh Giang phải làm cho hạt nào hạt nấy mềm và không bị nát. Và nhất định phải giữ cho những hạt sen ấy còn nguyên hương vị nguyên thủy của nó.
Khi đã gói bánh gai bằng lá chuối khô, người Ninh Giang mới bỏ chúng vào nồi mà hấp cách thủy trong thời gian hai giờ đồng hồ cho đến khi bánh dậy mùi thơm đặc trưng là được. Khi thưởng thức bánh gai, thực khách thường có cảm nhận hương vị rất riêng. Miếng bánh vừa dẻo và mịn từ vỏ bánh đến mềm xốp của nhân bánh.
Anh Phạm Đợi lại kể rằng, trước đây, người Ninh Giang chỉ làm bánh gai trong những dịp Tết lễ để dâng lên bàn thờ tri ân công đức tổ tiên mà thôi. Nhưng từ nhiều năm nay, làm bánh gai trở thành sinh kế của biết bao hộ gia đình nông dân Ninh Giang, với mức thu nhập đều đặn và rất giá trị với đời sống nông thôn.
Những tấm bánh gai thô mộc mà thơm thảo nghĩa tình phu thê của đôi vợ chồng người nông dân nghèo trong huyền tích xưa, nay đã giúp cho người Ninh Giang có thêm “bát ăn, bát để”. Trải qua 700 năm “vật đổi sao dời”, nhưng các thế hệ người dân miền quê Ninh Giang vẫn duy trì và phát triển được nghề truyền thống mà ông bà xưa để lại cho con cháu. Và tấm bánh gai – món quà quê dân dã của họ đã tự tin làm phong phú hơn đời sống văn hóa ẩm thực nước Việt.
Trước đây, người Ninh Giang chỉ làm bánh gai trong những dịp Tết lễ để dâng lên bàn thờ tri ân công đức tổ tiên mà thôi. Nhưng từ nhiều năm nay, làm bánh gai trở thành sinh kế của biết bao hộ gia đình nông dân Ninh Giang, với mức thu nhập đều đặn và rất giá trị với đời sống nông thôn.
Bài, ảnh: Lê Vũ
-
Nghệ nhân luôn đau đáu với việc lưu giữ tinh hoa làng gốm cổ -
Giữ trọn hồn riêng Gốm Phù Lãng ở xứ sở Kinh Bắc xưa -
Nghệ An tham gia “Lễ hội hoa đào, quất cảnh và sản phẩm OCOP các vùng miền Xuân Giáp Thìn 2024” tại Hà Nội -
“Nổi tiếng một thời” nghề làm nón làng Thổ Ngọa
- Những làng nghề nồng đượm hương vị Tết
- Làng nghề hương thẻ Tây Lân tất bật vào Tết
- Vinh danh nghề truyền thống tại “Nét hoa nghề Hội An”
- Xây dựng thương hiệu bằng sản phẩm chất lượng
- Độc đáo làng nghề hương trầm Liên Đức
- Người cuối cùng làm giấy cho Vua phong sắc
- Nghề mộc truyền thống tạo việc làm ổn định cho nông dân
-
Đầu năm 2024, gạo Việt Nam chiếm hơn 30% thị trường nội địa Singapore(Tapchinongthonmoi.vn) Trong 3 tháng đầu năm 2024, gạo Việt Nam xuất khẩu vào thị trường Singapore tăng mạnh so với cùng kỳ năm trước.
-
Lưu ý khi xuất khẩu dưa hấu sang Trung Quốc(Tapchinongthonmoi.vn) Theo chính sách kiểm soát nhập khẩu do Tổng cục Hải quan Trung Quốc thông báo, dưa hấu tươi xuất xứ Việt Nam không được nhiễm 5 đối tượng khi kiểm dịch.
-
Hà Tĩnh phát động Tháng Hành động về an toàn vệ sinh lao động và tháng công nhân năm 2024(Tapchinongthonmoi.vn) Phó Chủ tịch UBND tỉnh Hà Tĩnh, ông Lê Ngọc Châu đề nghị các sở, ban ngành, địa phương, các cấp công đoàn, các doanh nghiệp trên địa bàn tập trung thực hiện tốt, hưởng ứng Tháng Hành động bằng những việc làm cụ thể, thiết thực và hiệu quả.
-
Tuyên truyền tháng hành động quốc gia về phòng chống bạo lực gia đình năm 2024(Tapchinonghtonmoi.vn) - Nhằm triển khai Tháng hành động quốc gia về phòng chống bạo lực gia đình tuyên truyền trong tháng 6 năm 2024, Bộ Văn hoá, Thể thao và Du lịch đã ban hành công văn số 1461/BVHTTDL-GĐ ngày 9.4.2024 gửi tới các bộ, cơ quan ngang bộ, cơ quan thuộc Chính phủ; Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức thành viên của Mặt trận; Toà án Nhân dân tối cao, Viện Kiểm sát nhân dân tối cao; Uỷ ban nhân dân các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương.
-
Hội Nông dân Hà Tĩnh: Ngăn chặn ô nhiễm rác thải từ thuốc bảo vệ thực vật trong sản xuất(Tapchinongthonmoi.vn) - Trung bình mỗi năm nông dân Hà Tĩnh sử dụng gần 220 tấn thuốc bảo vệ thực vật (BVTV) trong sản xuất, đồng nghĩa với việc một lượng lớn bao bì, chai lọ đựng thuốc sau khi sử dụng sẽ thải ra môi trường, cần phải được xử lý theo quy định. Tuy nhiên, việc thực hiện chưa chặt chẽ, tiềm ẩn nhiều hệ lụy đến môi trường, sức khoẻ con người và cả nền nông nghiệp bền vững.
-
Từ nay đến 28/4, học sinh được thử đăng ký thi Tốt nghiệp THPT trực tuyếnTừ hôm nay, 24/4, thí sinh đang học lớp 12 năm học 2023-2024 có thể thử đăng ký thi tốt nghiệp Trung học phổ thông trực tuyến trên hệ thống quản lý thi ngay sau khi được cấp tài khoản và mật khẩu.
-
Bình Dương, kim ngạch xuất khẩu quý I đạt 8 tỷ USD, tăng 16,2%(Tapchinongthonmoi.vn) Chiều 23/4, tại tỉnh Bình Dương, UBND tỉnh Bình Dương tổ chức họp báo thông tin tình hình kinh tế - xã hội, quốc phòng - an ninh quý I năm 2024. Chủ trì buổi họp báo có ông Võ Anh Tuấn, Chánh Văn phòng UBND tỉnh; ông Lê Tuấn Anh, Giám đốc Sở Thông tin và Truyền thông.
-
Thanh Hóa: Trao 100 suất học bổng toàn phần cho học sinh trường THPT Cẩm Thủy 1 và 2(Tapchinongthonmoi.vn) - Ngày 22/4, tại Thanh Hóa, Lãnh đạo Trường Cao đẳng Công nghệ cao Hà Nội (HHT) đã trao 100 suất học bổng toàn phần trị giá 6 tỷ đồng cho các em học sinh trường THPT Cẩm Thủy 1, THPT Cẩm Thủy 2.
-
Nông dân Trà Vinh thu 50 triệu đồng/ha đậu phộng sau 2 tháng canh tácNhững hộ thâm canh giỏi đạt trên 10 tấn/ha và với giá bán hiện nay, mỗi ha đậu phộng nông dân thu lãi khoảng 50 triệu đồng sau hơn 2 tháng canh tác.
-
Thổ cẩm Xí Thoại, Phú Yên- Nét đẹp truyền thống làng nghềVới mục đích bảo tồn và phát huy các giá trị nghề thủ công truyền thống, quảng bá nét đẹp văn hoá địa phương, Ban quản lý hồ Hoàn Kiếm và phố cổ Hà Nội phối hợp với đơn vị du lịch tỉnh Phú Yên tổ chức, giới thiệu về làng nghề thổ cẩm Xí Thoại, huyện Đồng Xuân, tỉnh Phú Yên tại Trung tâm thông tin Di sản Phố cổ Hà Nội.
-
1 Khát vọng đổi thay và tinh thần phụng sự Tổ quốc của người đảng viên nông dân vùng biên giới -
2 Phát huy, nâng cao vai trò Hội Nông dân tham gia phát triển kinh tế tập thể trong nông nghiệp -
3 Kỳ 1: Được nhận Huân chương Chiến công ngay tại chiến trường -
4 Thanh Hóa: Người dân dựng lều phản đối xây dựng bãi tập kết rác thải -
5 Thanh Hóa: Bàn giao thiết bị hỗ trợ nông dân xây dựng mô hình xử lý rác thải thân thiện môi trường