Châu Âu cởi mở hơn với cây trồng chỉnh sửa gen?

Trước thực trạng thời tiết khắc nghiệt do biến đổi khí hậu dẫn đến những thiệt hại nặng nề trong sản xuất lương thực đang diễn ra trên khắp châu Âu, các nhà hoạch định chính sách của Liên minh châu Âu dự kiến sẽ đề xuất các quy định mới đối với cây trồng chỉnh sửa gen vào tháng 7 năm nay.

Năm 2022, hạn hán đã tàn phá hàng loạt trang trại tại châu Âu, từ ô liu tại Tây Ban Nha, ngô và hoa hướng dương tại Hungary cho đến các cánh đồng ngô tại Ý và Rumani đều chịu thiệt hại nặng nề. Việc bãi bỏ các quy định liên quan đến kỹ thuật chỉnh sửa gen để tạo ra giống cây trồng tốt hơn được hi vọng là câu trả lời cho vấn đề này. Cây trồng được sản xuất bằng kỹ thuật chỉnh sửa gen sẽ chống chịu tốt hơn với hạn hán và bệnh tật, đồng thời yêu cầu lượng nước tưới ít hơn so với giống cây trồng thông thường.

Vào tháng 7 tới đây, Ủy ban châu Âu (European Commision – EC) sẽ đề xuất cho phép nới lỏng các quy định đối với thực vật được chọn tạo thông qua Kỹ thuật Gen Mới (New Genomic Technlogies - NGT). Một số người chỉ trích rằng những kỹ thuật này là biến đổi gen kiểu mới, tuy nhiên, trên thực tế, đây là sự kết hợp của các công cụ chỉnh sửa gen làm thay đổi cấu trúc di truyền của thực vật mà không cần sử dụng thêm các gen ngoại lai - đây chính là điểm khác biệt với các sinh vật chuyển gen thông thường có chứa DNA từ các loài khác. Ủy ban cho biết các quy định hiện hành áp dụng cho sinh vật BĐG, bao gồm việc cấp phép và ghi nhãn là "không phù hợp" để áp dụng cho các sản phẩm chỉnh sửa gen theo công nghệ mới.

Bà Stella Kyriakides, Ủy viên Y tế của EU, cho biết: “Thực vật được sản xuất bằng kỹ thuật gen mới có thể hỗ trợ phát triển bền vững”. Theo bà Stella, các đề xuất này "là dấu hiệu mạnh mẽ cho nông dân, các nhà nghiên cứu và ngành công nghiệp rằng đây là con đường phía trước của EU".

Một số quốc gia chịu thiệt hại lớn về nông nghiệp do biến đổi khí hậu như Pháp, Ý, Đức hay Tây Ban Nha ủng hộ việc thay đổi các quy tắc. Trong đó Pháp và Ý cũng có những bước tiến đáng kể trong khi chờ đợi bộ luật mới của EU.

Pháp: Hội đồng chính phủ Pháp thông qua ý kiến về cây trồng chỉnh sửa gen

Vào tháng 4/2023, ông Marc Fesneau, Bộ trưởng Nông nghiệp Pháp bày tỏ lo ngại về "sự chậm trễ" của châu Âu và cho rằng cần thúc đẩy ứng dụng công nghệ sinh học nhằm nhanh chóng tạo ra những giống cây trồng có khả năng chống chịu bệnh, giúp châu Âu có thêm công cụ đối phó với biến đổi khí hậu.

Pháp là một trong những quốc gia chịu ảnh hưởng nghiêm trọng bởi hạn hán vào mùa Hè năm 2022 với mực nước thấp nhất trong lịch sử. Năm nay khả năng cao quốc gia này sẽ phải đối mặt với tình trạng khô hạn thậm chí còn tồi tệ hơn do mực nước ngầm đang ở mức thấp hơn năm 2022. Cây ăn trái và các giống nho làm rượu vang là những loại cây trồng có thể bị ảnh hưởng nặng nề nhất bởi bất kỳ đợt hạn hán nào sắp tới. Tổng thống Pháp Emmanuel Macron đang kêu gọi áp dụng các biện pháp mới giúp tiết kiệm nước.

Cuối tháng 5 vừa qua, Hội đồng Kinh tế, Xã hội và Môi trường (CESE) đã thông qua ý kiến về những kỳ vọng và thách thức của xã hội liên quan đến các kỹ thuật gen mới trong phiên họp toàn thể, qua đó khuyến nghị chính phủ Pháp ưu tiên các loại cây trồng chỉnh sửa gen mang lại lợi ích bền vững và mở đường cho việc thiết lập khung pháp lý trong tương lai. Ý kiến này đã được thông qua với 80 phiếu thuận, 19 phiếu chống và 25 phiếu trắng.

Italia: Cho phép khảo nghiệm đồng ruộng đối với cây trồng chỉnh sửa gen

Cũng trong những ngày cuối tháng 5 vừa qua, Uỷ ban Nông nghiệp và Môi trường Thượng viện Italia đã phê duyệt sửa đổi cho phép tiến hành các thử nghiệm đồng ruộng đối với một số cây trồng ứng dụng về Công nghệ Tiến hoá Hỗ trợ (Assisted Evolution Technologies – Tea), trong đó có cây trồng tạo ra bằng kỹ thuật chỉnh sửa gen. Đây là một bước tiến quan trọng để công nghệ này hỗ trợ Ý sản xuất nông nghiệp bền vững, giảm tác động lên môi trường, và tối ưu hóa việc sử dụng nước và hóa chất. Ý không thể để tụt lại phía sau trong lĩnh vực này - một lĩnh vực đã có những bước tiến đáng kinh ngạc ở nhiều quốc gia trên thế giới - và hứa hẹn sẽ ngày càng phát triển.

Các chuyên gia trong lĩnh vực nghiên cứu và nông nghiệp có quan điểm gần như nhất trí rằng những kỹ thuật này không phải là biến đổi gen và có thể giúp chúng ta đạt được các mục tiêu xanh mà châu Âu đang hướng tới, chẳng hạn như giảm sử dụng thuốc bảo vệ thực vật, đồng thời giúp chống lại biến đổi khí hậu và mầm bệnh.

Ông Luigi Cattivelli, giám đốc trung tâm Genomics và Bioinformatics của Crea, trung tâm nghiên cứu lớn nhất của Ý trong lĩnh vực thực phẩm nông nghiệp, nhận xét: “Đây là một bước làm thay đổi nhận thức của đất nước về cải tiến gen”. Cho đến một vài năm trước, mọi người vẫn phản đối các cải tiến về gen và sẽ yêu cầu thực hiện lai tạo như trước kia. Đây là lần đầu tiên một hành động chính thức được đưa ra nhằm thúc đẩy công nghệ này thay vì hạn chế nó. Ông chia sẻ: “Giờ đây giới nghiên cứu và giới kinh doanh có thể hợp tác với nhau để cung cấp nhanh chóng các giống cây trồng chỉnh sửa gen cho nông dân".

Đức và Tây Ban Nha cũng ủng hộ việc đưa ra các quy định mới cho cây trồng chỉnh sửa gen

Bà Bettina Stark-Watzinger, Bộ trưởng Nghiên cứu Liên bang Đức, cho rằng luật hiện hành về kỹ thuật di truyền ở Đức và châu Âu đã lỗi thời. Bà chia sẻ: “Chúng tôi nhìn thấy một cơ hội lớn trong các kỹ thuật nhân giống mới giúp chọn tạo giống cây trồng một cách hiệu quả, có mục đích và an toàn. Chúng ta có thể sử dụng chúng để chống lại nạn đói trên thế giới”. Tuy nhiên, tình hình pháp lý hiện đang có hiệu lực ở EU đã hoàn toàn lỗi thời và không còn phù hợp với tình trạng khoa học hiện tại. Bà tin rằng Ủy ban EU sẽ điều chỉnh lại khung pháp lý dựa trên nền tảng khoa học và đánh giá rủi ro. Bộ trưởng cho biết: “Chúng ta không nên mắc sai lầm từ chối tương lai khi nói đến công nghệ sinh học”. Bộ trưởng Nông nghiệp Đức Julia Kloeckner cũng hoan nghênh việc hiện đại hóa khuôn khổ pháp lý cho chỉnh sửa gen.

Phát biểu tại cuộc họp của các Bộ trưởng Nông nghiệp các quốc gia thành viên EU vào tháng 9 năm ngoái, ông Luis Planas, Bộ trưởng Nông nghiệp Tây Ban Nha đã tham gia câu lạc bộ những người ủng hộ chỉnh sửa gen và ca ngợi các kỹ thuật này như một "công cụ tuyệt vời để tạo ra hạt giống cần ít nước và phân bón hơn và có khả năng chống chọi với khí hậu tốt hơn”. Quan điểm này sau đó cũng được nhắc lại bởi ông Janusz Wojciechowski, Ủy viên Châu Âu về Nông nghiệp.

Có vẻ như lịch sử đang thay đổi và EU có thể sẽ đưa ra các quy định mới nới lỏng hơn đối với cây trồng chỉnh sửa gen vào nửa cuối năm nay.