Đổi mới tư duy làm giàu từ nông nghiệp

Lời Tòa soạn: Tổ chức sản xuất, tăng thu nhập cho nông dân luôn là bài toán khó trong Chương trình xây dựng nông thôn mới. Từ số Kỳ 1 tháng 3 năm 2018, Tạp chí Nông Thôn Mới sẽ đăng tải Chuyên đề “Đổi mới tư duy làm giàu từ nông nghiệp” do tác giả Hải Sơn thực hiện với cụm bài: “Xoay trục – Nông nghiệp đang đi đúng hướng”; “Thị trường là mệnh lệnh” và “Nông dân, doanh nghiệp như “đũa có đôi”. Trân trọng giới thiệu!

Bài 1: Xoay trục – Nông nghiệp đang đi đúng hướng

Năm 2017, nông nghiệp Việt Nam đầy sóng gió với 16 cơn bão và 5 lần giải cứu nông sản. nhưng vượt lên khó khăn, cùng với chính sách “xoay trục” được chỉ đạo căn cơ – Nông nghiệp nước ta như “cá chép vượt vũ môn” lập nên kỷ lục mới, rộng thêm đường vào hội nhập…

Tập trung chỉ đạo, thống nhất hành động

Năm 2017, ngành nông nghiệp nói chung, lĩnh vực trồng trọt nói riêng đối mặt với khó khăn chưa từng thấy. Thiên tai diễn ra trên diện rộng cả nước, với 16 cơn bão  gây thiệt hại trên 60 ngàn tỷ đồng.

Ở phía Bắc, diễn biến thời tiết của vụ Đông Xuân ấm, sự bùng phát của bệnh đạo ôn diễn biến phức tạp trong vụ  đã gây thiệt hại nặng nề. Đến vụ mùa 2017, dịch lùn sọc đen tái bùng phát sau gần chục năm vắng bóng, cộng với mưa lũ lịch sử đã nhấn chìm một diện tích lớn lúa, hoa màu, khiến cho vụ mùa thất bát nặng nề…

Ở phía Nam, mùa khô gần như vắng bóng, mưa trái vụ đã ảnh hưởng nghiêm trọng tới sinh trưởng, phát triển, ra hoa đậu quả và làm gia tăng dịch bệnh trên hàng loạt các loại cây công nghiệp như tiêu, điều, cà phê…

Các tỉnh Nam Trung Bộ thậm chí phải cấy đi cấy lại 4 – 5 lần do mưa lũ kéo dài từ cuối năm 2016 sang tận đầu năm 2017. Mưa trái vụ kèm lốc xoáy cũng đã gây thiệt hại nghiêm trọng cho lúa Đông Xuân tại các tỉnh Đồng bằng sông Cửu Long.

Mặc dù phải đối phó với 5 lần giải cứu nông sản, nhưng sự chỉ đạo quyết liệt của Chính phủ và các Bộ, ngành, với sự vào cuộc của cả hệ thống chính trị và sự cần cù, sáng tạo của bà con nông dân, ngành nông nghiệp vẫn đạt được những kết quả hết sức sáng sủa. Đặc biệt, xuất khẩu nông sản đã ghi nhận những kết quả sáng nhất, với kim ngạch xuất khẩu 36,37 tỉ USD (so với 32,14 tỉ USD năm 2016 và 35 tỉ USD mà Chính phủ giao).

Đây là ấn tượng lớn trong bối cảnh khó khăn của ngành. Và là kết quả có tính kế thừa của những năm trước, với sự “xoay trục” điều chỉnh tái cơ cấu ngành nông nghiệp theo hướng tập trung vào những ngành hàng có lợi thế, ưu tiên cho dòng nông sản Quốc gia xuất khẩu với 11 mặt hàng nông, lâm, thủy sản chủ lực để tạo lập thị trường và khẳng định sự tự tin và vị thế của nông sản Việt Nam trong quá trình hội nhập.

Sản xuất nông sản sạch, an toàn đã có bước chuyển dịch lớn, với mục đích kép: Một là, tác động trở lại việc tổ chức sản xuất nông nghiệp theo chuỗi giá trị toàn cầu; hai là, đáp ứng thỏa mãn nhu cầu tiêu dùng và vì sức khỏe của nhân dân; ba là, tăng kim ngạch xuất khẩu, tạo giá trị thặng dư, thu nguồn ngoại tệ mạnh phục vụ cho công nghiệp hóa-hiện đại hóa đất nước. Để trở thành hiện thực, các bộ ngành, cấp ủy, chính quyền, các tổ chức đoàn thể chính trị – xã hội, xã hội nghề nghiệp, hội và hiệp hội ngành hàng cùng lực lượng truyền thông đại chúng cùng vào cuộc, hướng về cơ sở để tạo nên bước chuyển mới về tư duy “sản xuất, kinh doanh nông nghiệp làm giàu”.

Xuất khẩu làm đà tăng trưởng

Trong các mặt hàng nông sản chính, xuất khẩu gạo năm 2017 đã lấy lại được đà tăng trưởng ấn tượng với khối lượng xấp xỉ 5,9 triệu tấn, kim ngạch đạt 2,66 tỉ USD, tăng 22,4% vối khối lượng và 23,2% về giá trị so với năm 2016. Trung Quốc vẫn là nước nhập khẩu gạo chính của Việt Nam trong 11 tháng đầu năm 2017 với 39,5% thị phần, tương đương 2,17 triệu tấn và 972,64 triệu USD, tăng 35,2% về khối lượng và 34,7% về giá trị so với cùng kỳ năm trước.

Cao su là mặt hàng xuất khẩu sáng trở lại, cả năm đạt 1,39 triệu tấn, giá trị 2,26 tỷ USD, tăng 11% về khối lượng và 35,6% về giá trị so với năm 2016. Giá cao su thị trường quốc tế khởi sắc trở lại với mức bình quân 1.654,7 USD/tấn, tăng 28,3% so với cùng kỳ. Trung Quốc, Malaysia và Ấn Độ là 3 thị trường nhập khẩu cao su lớn nhất của Việt Nam với thị phần lần lượt khoảng 64%; 5,2% và 3,9%. Trong 3 thị trường lớn này, Trung Quốc là thị trường tăng vọt về lượng cao su nhập khẩu từ Việt Nam, với mức tăng tới 51,8%, đưa tổng kim ngạch xuất khẩu cao su của Việt Nam sang nước này lên mức 1,29 tỉ USD trong năm 2017.

Đáng chú ý trong các mặt hàng nông sản xuất khẩu trong năm 2017, đó là sắn và các sản phẩm từ sắn. Sau nhiều năm liên tục tụt giảm về khối lượng lẫn kim ngạch xuất khẩu, năm 2017, xuất khẩu sắn và sản phẩm từ sắn bất ngờ lấy lại đà tăng trường, với tổng khối lượng xuất khẩu cả năm đạt 3,95 triệu tấn, tương đương 1,04 tỷ USD, tăng 6,9% về mức tăng trưởng xuất khẩu rất ấn tượng trong năm 2017. Cụ thể, khối lượng hạt điều xuất khẩu tăng 4,2% về giá trị so với năm 2016. 11 tháng năm 2017, Trung Quốc là thị trường nhập khẩu chính sắn và sản phẩm từ sắn của Việt Nam, chiếm tới 88,6% thị phần, tăng 7,1% về khối lượng và 2,8% về giá trị so với cùng kỳ năm 2016.

Hai mặt hàng nông sản xuất khẩu chủ lực khác là hạt tiêu và hạt điều cũng có mức tăng khá, cả năm đạt 353 nghìn tấn và 3,52 tỷ USD, tăng 1,9% về khối lượng và đặc biệt giá trị tăng tới 23,8%. Có được điều này, bởi giá hạt điều xuất khẩu của Việt Nam trong năm qua đã tăng rất cao, với mức bình quân đạt 9.926,3 USD/tấn, tăng 22,3% so với cùng kỳ. Hoa Kỳ, Hà Lan và Trung Quốc vẫn duy trì là 3 thị trường nhập khẩu hạt điều lớn nhất của Việt Nam với thị phần lần lượt chiếm 35%; 15,6% và 12,9%.

Mặt hàng hạt điều cũng đã ghi nhận mức tăng trưởng giá trị xuất khẩu nhảy vọt, tiêu biểu như xuất sang Nga (56,3%), Hà Lan (44,7%), Thái Lan (41,4%), Hoa Kỳ (27%), Anh (24,8%) và Israel (13,5%). Bên cạnh đó, với lợi thế đã xây dựng được bề dày về nền công nghiệp chế biến hạt điều hiện đại, không chỉ các sản phẩm hạt điều nguyên liệu trong nước được chế biến sâu với giá trị gia tăng cao, năm 2017, ngành điều Việt Nam còn nhập khẩu khoảng 1,28 triệu tấn để phục vụ chế biến (tương đương 2,53 tỷ USD, tăng 23% về khối lượng và 52,8% về giá trị so với năm 2016). Có thể nói, hạt điều là một trong những ngành hàng hiếm hoi của Việt Nam đã hình thành được công nghiệp chế biến sâu.

Trong khi đó, xuất khẩu hạt tiêu năm 2017 cũng tăng trên 20% về khối lượng, tuy nhiên, giá hạt tiêu xuất khẩu có xu hướng giảm mạnh (ước giảm 34,7%) đã kéo kim ngạch xuất khẩu của mặt hàng này về mức khoảng 1,12 tỉ US, giảm gần 22% so với năm 2016. Tuy nhiên, đây được xem là tín hiệu lấy lại “giá trị thực”, bền vững hơn cho ngành hồ tiêu Việt Nam khi mà giá tiêu xuất khẩu đã tăng quá nóng trong những năm trước đây. Ba thị trường xuất khẩu hồ tiêu lớn nhất của Việt Nam hiện vẫn là Hoa Kỳ, Ấn Độ và các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống Nhất (UAE) với thị phần lần lượt chiếm 19,6%; 6,8% và 5,7%.

Doanh nghiệp – nút thắt đang tháo dỡ

Năm 2017 cũng chứng kiến sự xoay trục các doanh nghiệp đầu tư vào nông nghiệp. Nếu những năm trước đây, toàn ngành Nông- Lâm- Ngư nghiệp chỉ có khoảng hơn 3.000 doanh nghiệp, chiếm chưa đến 1% tổng số doanh nghiệp cả nước, nhưng đến năm 2017 đã thêm 1.995 doanh nghiệp đầu tư vào nông nghiệp, đưa tỷ trọng số doanh nghiệp của ngành tăng lên 1,5%.

Đặc biệt nhiều doanh nghiệp tư nhân lớn, trước đây thành công ở những lĩnh vực khác, thì những năm gần đây đã xoay trục đầu tư vào khu vực nông nghiệp, trong đó có nhiều tập đoàn lớn như Vingroup, Hòa Phát, Ngân hàng An Bình (Geleximco), Ngân hàng Bắc Á…Không chỉ các ngân hàng lớn, trong việc đầu tư vào nông nghiệp, mà quan trọng hơn là các doanh nghiệp vừa và nhỏ khởi nghiệp đang có chiều hướng phát triển. Đây là vốn quý trong quá trình tái cơ cấu nông nghiệp – bởi họ là lực lượng nòng cốt, bám địa bàn nông thôn, nông dân để khai triển kế hoạch và họ chính là lực lượng nòng cốt trong quá trình chuyển giao KHKT, tổ chức sản xuất theo hình thức liên kết chuỗi giá trị nông sản với các chương trình nông sản sạch, nông sản chất lượng cao.

Năm 2017, Chương trình tái cơ cấu nông nghiệp đang cho thấy những kết quả cụ thể, rõ ràng hơn do đi đúng hướng: ưu tiên dòng nông sản Quốc gia xuất khẩu, với 11 mặt hàng chủ lực; trong đó, tận dụng được cơ hội phát triển ngành rau, củ quả xuất khẩu thích ứng với lợi thế phát triển ở từng vùng miền và từng bước thích ứng với biến đổi khí hậu. Bức tranh nông nghiệp Việt Nam 2017 – đã tươi hơn với những gam màu sáng, mà trong đó, hình ảnh người nông dân nổi bật hơn – bởi họ là chủ nhân của sự phát triển.

Hải Sơn