Độc đáo cá lội ngược dòng dưới chân đèo Tô Na

Người thì gọi loài cá này là cá chích nhỏ, người thì gọi là cá Tra núi hay cá Chốt… nhưng trong khi tên gọi chưa được thống nhất nhưng vị ngon của cá khi được nướng bằng than và chấm với muối kiến khiến mỗi người thưởng thức dù chỉ 1 lần cũng không thể nào quên.

Thực hư về loài cá lội ngược dòng

Cá Chốt thuộc họ cá da trơn, thịt có màu vàng óng hoặc trắng, chỉ sống ở những khe đá tại khu vực nước chảy xiết, mực nước sâu từ 7 đến 7,5m quanh lưu vực sông Ba và sông Ayun thuộc vùng đất phía Nam tỉnh Gia Lai. Do đặc tính thích bơi ngược dòng nên thịt nó vừa chắc, vừa dai lại thơm. Đặc biệt là phần da rất dai, vị béo ngậy.

Nhiều người cho rằng đây là loài cá Chình ở các sông, suối dọc miền Trung hay cá tra, cá basa khi có hình dáng khá giống nhưng thân cá nhỏ hơn, con lớn nhất cũng chỉ nặng tối đa một cân.

Cá Chốt nướng, muối é cùng các loại rau ăn kèm.

Thưởng thức món cá Chốt ngon nhất là vào khoảng tháng 8, tháng 9 âm lịch. Lúc này tại Tây Nguyên đang mùa lũ, nước chảy xiết nên cá Chốt thường bơi ngược dòng. Món canh chua cá Chốt nước rất ngọt, người dân cho rằng không loài cá nào sánh kịp. Để ăn với cơm, người ta thường kho tộ với mắm, tiêu (tiêu hạt xanh càng tốt), ớt, hành… Món này ăn với loại gạo dẻo của người đồng bào J’rai bản địa thì chẳng còn chỗ nào để chê, nhất là trong những ngày giá rét.

Thế nhưng ngon nhất phải kể đến món cá Chốt nướng. Chế biến món này người ta chỉ cần làm sạch vây, râu, ruột… rồi bỏ lên bếp than nướng. Bếp than phải thật đỏ nhưng không được quá đượm để khỏi cháy da cá, cá phải chín từ từ mới ngon. Ăn kèm cá Chốt nướng là các loại rau sống, rau gia vị, bánh tráng và đặc biệt phải có muối é (một loại muối gồm ớt hiểm còn xanh, lá é, muối hạt sống được giã chung) hoặc muối kiến cỏ (ớt hiểm xanh, muối hạt sống, con kiến vàng, hạt một loại cỏ thơm do người đồng bào dân tộc thiểu số tìm ra) còn không thì muối kiến. Vị cay ngọt, thơm của muối, cộng với thịt cá nướng béo ngậy bên cạnh ly rượu nồng khiến nhiều thực khách cho rằng mình đang được thưởng thức món ăn “tiến vua” khi xưa.

Bên cạnh cảnh hùng vĩ của sông núi vẫn thấp thoáng căn lều của ngư phu câu cá Chốt.

Xuôi dọc quốc lộ 25, những người sành ăn không ai là không biết đến quán nhậu chủ yếu bán cá Chốt và các món độc đáo của đồng bào J’rai bản địa tại chân đèo Tô Na (khu vực tiếp giáp thị xã Ayun Pa và huyện Krông Pa) do ông Lê Đình Trọng làm chủ. Tại quán này, trừ những ngày mưa thật to ra, còn không thì cứ chiều chiều, rất nhiều lữ khách nán lại để lai rai món cá Chốt nướng đặc biệt thơm ngon, vừa thưởng thức phong cảnh hùng vỹ nơi chân đèo đồng thời cũng để quên đi cái nóng oi ả vốn có của vùng đất phía Nam tỉnh Gia Lai.

Thực khách ở đây rất đa dạng, từ công nhân viên chức, nông dân cho đến khách du lịch, lữ hành. Hầu hết ai cũng hài lòng khi thưởng thức xong món cá đặc sản này.

Đặc sản núi rừng trước nguy cơ tận diệt

Ông Trọng nhớ lại, khoảng hơn 5 năm trước, trung bình mỗi ngày quán ông tiêu thụ đến vài chục kilogam cá Chốt là chuyện bình thường. Lúc đó, quán bán ra cho khách chưa đến 100.000 đồng/kg. Bây giờ giá đã lên đến 160.000 đồng/kg nhưng lại không có đủ để đáp ứng nhu cầu vì cá ngày một hiếm. Hiện tại, có tìm đỏ mắt cũng khó thấy được những con cá Chốt nào có trọng lượng đến 1kg mà chủ yếu là loại từ 0,5kg đến 0,7kg.

Tìm khắp chợ thị xã Ayun Pa cũng không còn thấy tiểu thương bán loại cá này bởi vì hầu hết đều được nhập vào các nhà hàng, quán nhậu. So với cá lóc nuôi (trên dưới 60.000 đồng/kg tại các chợ), cá Chốt thuộc loại rẻ tiền bởi vì chúng được các nhà hàng thu vào với giá từ 60.000 – 100.000 đồng/kg tùy loại trong khi tiểu thương mua lại của những người đánh bắt chỉ từ 50.000 đồng – 80.000 đồng/kg. Loại cá này thị trường ngày càng chuộng nên nhiều người đã chọn đánh bắt cá Chốt để làm kế sinh nhai.

Ngư phủ chèo ghe câu cá Chốt. 

Thấy nghề đánh bắt cá Chốt cho thu nhập cao, nhiều người nhảy vào nhập cuộc và vì vậy cá không kịp sinh nở nên số lượng ngày càng ít đi. Việc đánh bắt cá Chốt bừa bãi đang làm cho số lượng loài cá này giảm đi nhanh chóng, bên cạnh đó những năm trở lại đây, nhiều công trình chặn dòng để làm thủy điện lớn, nhỏ quanh lưu vực các sông Ayun, sông Ba cũng làm cho loài cá này biến mất dần vì bị thay đổi môi trường sống tự nhiên.

Thanh Luận