Chợ tình Du Già trên cao nguyên đá

Bắt đầu sớm nhất và cũng là chợ tình rất độc đáo, chợ tình Du Già là nơi để những người anh em lâu ngày không gặp mặt, không cần hẹn trước mà cứ tìm về gặp gỡ nhau.

Giải thích cho tục gặp gỡ của những người anh em khi đến chợ tình Du Già, có câu chuyện kể rằng: ngày trước, người Tày và người Mông đen ở Du Già là anh em một nhà. Một ngày nọ, hai anh em nảy sinh mâu thuẫn rồi cùng bỏ nhà đi, người anh bỏ lên núi cao sinh sống, người em xuống vùng ven bờ suối. Nhiều năm sau, khi những giận hờn đã nhạt phai, hai anh em dù rất nhớ nhau nhưng ở rất xa, không thể thăm hỏi nhau thường xuyên. Họ bèn hẹn nhau đến một phiên chợ, mỗi năm một lần để gặp mặt nhau, đó chính là chợ phiên Du Già. Bởi vậy,  chợ tình Du Già cũng là ngày hội gặp gỡ của những người anh em.

Tuy nhiên, vẫn còn một câu chuyện khác mang đậm màu sắc lứa đôi. Chuyện rằng, xưa có người con trai Tày yêu người con gái Mông đen. Vì dân tộc khác nhau, không cùng phong tục nên mối tình của họ bị hai bên gia đình ngăn cấm. Hai người quyết định cùng nhau bỏ nhà đi xa để được sống với nhau. Ngày ấy, thung lũng Du Già không có đường sá như bây giờ, chỉ có một con đường duy nhất đi qua hang núi để ra ngoài. Con đường ấy lại vô cùng trắc trở, nguy hiểm vì có nhiều ngã rẽ, nhiều hố sâu, đã nhiều người đi lạc mà chết ở trong hang ấy. Hai người yêu nhau chạy vào hang tìm đường trốn đi nơi khác, nhưng cuối cùng, vì không biết đường nên bị lạc, họ ôm nhau cùng chết trong hang. Nhiều ngày sau, người dân tìm thấy hai người đã hóa đá, trên hai tảng đá dựa vào nhau vẫn còn hình những bàn tay nắm chặt không rời. Từ đó, họ gọi hang ấy là hang Tình, và lấy ngày đôi trai gái chết làm ngày chợ phiên. Chợ tình Du Già cũng có từ ngày đó.

Những câu chuyện về nguồn gốc chợ tình ở Du Già còn mờ ảo, không biết đâu mới là chuyện thật. Chỉ biết rằng, mỗi năm một lần phiên chợ tình Du Già lại họp. Đứng dưới chợ mà nhìn lên ngọn núi phía đối diện vẫn thấy lấp ló cửa hang Tình trên núi. Trước ngày họp chợ một ngày, thầy mo người Tày ở bản Du Già vẫn lên hang Tình làm lễ cúng, xin mở hội chợ tình.

Đến chợ tình Du Già, ngoài đêm tình dành cho những cặp đôi không lấy được nhau, phần chợ phiên ngày thứ 7 là dịp để những người anh em xa cách tìm về thăm hỏi nhau bên ly rượu, đãi nhau những món ăn ngon và chia sẻ chuyện gia đình. Bởi vậy nên phiên chợ tình thường kéo dài từ đêm hôm trước đến hết ngày hôm sau chứ không tan vào buổi sáng như ở Khau Vai hay Sơn Vỹ.

Chợ tình Du Già ngày nay thường có nhiều cuộc thi cho người dân xuống chợ như thi bắn nỏ, chọi dê, đánh cầu, đánh yến… và rộn ràng những câu hát, điệu khèn tạo nên một không gian vui nhộn, rực rỡ màu sắc.

Mùa hoa trẩu tháng tư, “mùa phong lưu” là cách mà người dân đia phương vùng cao nguyên đá Đồng Văn, tỉnh Hà Giang thường dùng để gọi khoảng thời gian nửa cuối tháng 3 âm lịch, khi diễn ra những phiên chợ chợ tình độc đáo. Chợ tình Du Già diễn ra vào đêm thứ sáu và cả ngày thứ 7, tuần thứ 2 trong tháng ba âm lịch, đây cũng là chợ tình đầu tiên của “mùa phong lưu”; tiếp sau đó là chợ tình Khau Vai (ngày 27/3) và chợ tình Sơn Vỹ – Lũng Làn (ngày 28/3). “Mùa phong lưu” kết thúc bằng một phiên chợ cuối trên đất Bảo Lạc, tỉnh Cao Bằng: chợ tình Háng Toán (ngày 30/3 âm lịch).

Vũ Thanh