Làng ngư phủ trên cao nguyên

Với dung tích hơn 250 triệu m³ nước, mặt hồ rộng 37km², ngoài tác dụng cung cấp nước tưới cho 13.500ha lúa nước tại các huyện phía Đông tỉnh Gia Lai, hồ Ayun Hạ còn là nơi hàng nghìn hộ dân đồng bào Bahnar ở 11 buôn làng tại xã Ayun, huyện Chư Sê và xã Chư A Thai, huyện Phú Thiện đánh bắt thuỷ sản gắn cuộc sống quanh năm với sông nước.

Giăng lưới cùng ngư phủ T’Lâm

Hồ Ayun Hạ có rất nhiều cá. Cá tự nhiên vốn đã nhiều nay được Công ty thuỷ sản miền Trung thả giống chăn nuôi nên cuộc sống của hàng trăm hộ dân sống quanh lòng hồ Ayun Hạ vốn đã ổn định từ nghề đánh bắt cá nay lại càng sung túc hơn xưa.

Đối với dân làng T’Lâm mỗi ngày dọc theo dòng sông Ayun hay chèo thuyền ra giữa lòng hồ thuỷ lợi Ayun Hạ đánh cá thường được gần hàng chục kg cá nước ngọt đủ để đáp ứng nhu cầu thực phẩm trong cả tuần, phần còn lại được bán cho các tiểu thương cung cấp cho các chợ Phú Thiện, Ayun Pa… Cá ở đây nhiều nhưng chủ yếu vẫn là cá trắm, mè, cá quả… Với nguồn thuỷ sản phong phú như vậy nên nhiều lúc đánh bắt được nhiều con cá mè, trắm nặng hơn 10kg. Tuy nhiên, khi đánh được cá to, người dân các buôn làng sống quanh hồ Ayun Hạ thường không vui với quan điểm cá to rất khó bán tại chợ Phú Thiện và tiểu thương thường trả giá rẻ từ 20-40 nghìn đồng/kg.

Hơn 40 năm gắn bó với dòng sông Ayun, khi giận dữ lúc hiền hoà, Đinh Breng, làng T’Lâm, xã Ayun, huyện Chư Sê được xem là người đánh cá giỏi nhất vùng Tung Kê này. Theo nhận định của Đinh Breng, cách đánh cá của những ngư phủ trên sông Ayun rất khác người. Buổi chiều sau khi đi rẫy về họ chỉ ra sông buông lưới xuống để sáng mai ra thu lưới và cá về dùng. Điều đáng quý là đã bao mùa rẫy qua, thuyền lưới và cả cần câu của bất kỳ ai ở làng T’Lâm hay các buôn làng lân cận để qua đêm trên thượng nguồn sông Ayun hay lòng hồ Ayun Hạ chưa bao giờ bị mất.

Trời về khuya, sương trắng như tấm màn phủ xuống, khi phụ nữ và trẻ em làng T’Lâm chìm vào giấc ngủ, Đinh Breng tay cầm mái chèo, đốt điếu thuốc và nhắc tôi mặc thêm áo ấm. Ra bờ hồ Ayun Hạ, ông buông nhẹ mái chèo, chiếc thuyển độc mộc trượt nhanh theo dòng nước dần xa bờ.

“Mình buông lưới cách bờ chỉ chục mét thôi nhưng phải cẩn thận đấy. Đoạn nước này khá sâu.”. Đinh Breng vừa nhấc lưới lên đã thấy những chú cá mè nặng hơn 2kg đang giãy giụa trong lưới. Breng gỡ cá bỏ vào thuyền và lặng lẽ chèo con thuyền tiếp tục xuôi theo dòng nước. Ngay tay lưới đầu tiên ông đã thu được hơn 16kg cá chủ yếu là cá lóc và cá mè.

Trên bến, những chiếc thuyền khác cũng bắt đầu ra sông cùng gọi nhau những tiếng khẩu hiệu chỉ có người dân làng ngư phủ T’Lâm mới biết. Theo Đinh Breng, tại các buôn làng dựa vào cuộc sống sông nước như làng T’Lâm, một hương ước được vạch sẵn từ hàng chục năm về trước là những người đánh bắt cá giỏi được cộng đồng ghi nhận mới có thể chèo xuồng ra sông vào ban đêm để đánh bắt được nhiều hơn. Và sau đêm miệt mài thu lưới và thành quả lao động ngoài nương rẫy, bình minh vừa ló dạng cũng là lúc những con thuyền bắt đầu cập bến, ở đó người mua cá đã đợi sẵn để cung cấp cho chợ Phú Thiện…

Những buôn làng ngư phủ hình thành trong kháng chiến

Xã Ayun, huyện Chư Sê có lẽ là nơi duy nhất tại Tây Nguyên có đến 7 buôn làng mà người dân – chủ yếu đồng bào Bahnar sống bằng nghề đánh cá dọc sông. Theo cụ Đinh Kpuih, già làng T’Lâm, ngay từ lúc mới lập làng, đời sống bà con sống quanh thượng nguồn sông Ayun vốn chỉ biết dùng thuyền độc mộc ra sông bắt cá nhưng thu được rất ít. Trong 2 cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ, chính nơi đây là nơi đồng bào Bahnar nuôi dấu cán bộ cách mạng, bộ đội. Đêm đêm thanh niên trong làng chèo thuyền độc mộc cùng bộ đội cụ Hồ vượt sông, mai phục dưới chân đèo Tung Kê tiêu diệt kẻ thù.

Phía bên kia dòng sông là các làng King Pêng, Plei Bông, Plei Trơk và Plei Hek, xã Chư A Thai, huyện Phú Thiện. Cả 11 buôn làng dọc theo thượng nguồn sông Ayun, quanh lòng hồ Ayun Hạ gắn với cuộc sống sông nước từ những năm kháng chiến chống Pháp.

Trong thời gian bám trụ với dân, bộ đội huyện H2 cũ đã dạy cho dân làng T’Lâm cách câu cá, đan và thả lưới bắt cá dưới dòng sông Ayun từng bước cải thiện cuộc sống. Và cũng từ đấy, không riêng gì làng T’Lâm mà đời sống người dân tại các buôn làng lân cận như Tung Giang, Plei Trơk, Plei Hek, King Pêng… được cải thiện nhờ nguồn thực phẩm quý giá khai thác từ dòng sông Ayun.

Bao nhiêu mùa rẫy qua, cuộc sống của hơn 350 hộ dân ngư phủ tại các làng T’Lâm, Tung Giang 1, Tung Giang 2… đã gắn bó mật thiết với dòng sông. Nhưng theo già Kpuih, làng T’Lâm là một ngôi làng có nhiều người đánh bắt cá giỏi nhất như Đinh Breng, Đinh A Thin, Đinh Yuk… Nghề đánh cá đã gắn bó với những đứa con làng T’Lâm, từ nhỏ đã theo cha ra bờ sông cầm cần câu cá. Trẻ con trong làng khi vừa lớn lên lúc biết đi cũng là lúc phải tập bơi, lên 10 tuổi đã được cha mẹ dạy cho cách dùng cần câu cá, thậm chí có đứa giăng lưới thành thục, biết canh con nước, ngọn gió để đặt câu, buông lưới.

Anh Đinh Đôk, làng Plei Trơk cho biết: “Lúc trước, tôi sống ở xã H’Bông huyện Chư Sê nhưng đời sống gặp nhiều khó khăn khi không thể sản xuất, đất đai khô cằn và nhiều đá… Nhưng từ lúc chuyển cả gia đình về sống tại đây, lòng hồ Ayun Hạ đã tiếp thêm sức mạnh cho anh và nuôi cả gia đình.”.

Sông Ayun với những con sóng cuốn mạnh hung hãn vào mùa mưa lũ là thế, nhưng cũng là nguồn tài nguyên gần như bất tận đối với đời sống của bà con buôn làng. Từ giọt nước mát mang đến những vụ mùa bội thu, dòng sông này cùng với sức người đã góp phần hình thành nên những buôn làng ngư phủ ngay trên cao nguyên. Dòng nước thuỷ lợi Ayun Hạ vừa tưới mát cho cây trồng, mang lại nguồn thức ăn dồi dào cho bà con đồng bào Bahnar các làng King Pêng, Plei Bông, Plei Trơk và Plei Hek… trong xã và ngay khi thuỷ lợi Ayun Hạ chính thức chặn dòng vào năm 1994, cuộc sống của hàng trăm hộ dân đồng bào Bahnar quanh lòng hồ Ayun Hạ ngày càng no đủ, sung túc hơn xưa khi gắn thêm một nghề mới – nghề đánh cá giữa lòng hồ Ayun…

Thanh Luận