Bài 3: Những khác biệt đặc trưng trong văn hóa cồng chiêng H’rê
Từ thực tế khảo sát những nghệ nhân như Y Đáy, Tiến sĩ Shine Toshihika và cộng sự Thuý Nga đã tìm hiểu về văn hoá cồng chiêng của cộng đồng H’rê và phát hiện nhiều đặc điểm khác biệt với các dân tộc khác.
Thứ tự sắp đặt là bắt buộc duy nhất
Theo ghi chép của Tiến sĩ Shine Toshihika, 5 chiếc chiêng chính trong dàn cồng chiêng của cộng đồng H’rê có vị trí quan trọng, quyết định thành công có ảnh hưởng và gắn kết lớn. Bộ 5 chiếc chiêng chính do nghệ nhân chủ đạo được đặt gần vị trí của bộ 2 chiếc, trong trường hợp nếu vị trí của các nghệ nhân là vòng tròn thì chiếc gòn treo (chiêng lớn, có trọng lượng nặng như chỉ có tác dụng đệm âm thanh) sẽ đặt ở giữa, các nghệ nhân ngồi xung quanh trình diễn.
Trường hợp ngồi theo hàng đối diện thì hai bộ 5 chiếc, 2 chiếc sẽ được ngồi gần nhằm tăng hòa âm.
Chỉ có điều là bộ 2 chiếc op và pla trong bộ hai chiếc làm nổi bật thêm cho tiếng vang của hai chiếc op, pla ở bộ 5 chiếc. Còn với 2 chiếc chiêng gon nhỏ thì có thể lẫn lộn vì nó có tác dụng tạo thêm độ ngân xa và đệm theo các bộ khác. Chiêng Gon lớn vị trí của nó là treo, mà thường là nó được đặt giữa nhà, không phụ thuộc vào vị trí các bộ khác trong đội đánh cùng hòa nhịp với nhau.
Lễ mừng vào nhà mới của cộng đồng H’rê ở tỉnh Quảng Ngãi.
Trong cách đặt vị trí của bộ (cồng chiêng) của người H’rê thì vị trí của mỗi chiếc chính (cồng chiêng) trong một bộ cũng rất quan trọng, người nghệ nhân phải đặt đúng vị trí thứ tự của mỗi chiếc trong bộ chiêng, đây là bắt buộc duy nhất, nghệ nhân sẽ phải thứ âm tất cả các chiếc trong bộ để đặt đúng vị trí của mỗi chiếc. Để kiểm tra âm của các chiếc chinh (chiêng) thì người nghệ nhân phải phụ thuộc vào chiếc mình đang cầm trên tay, đây là chiếc có âm chuẩn theo cộng đồng H’rê dùng để chỉnh các cồng chiêng khác như lanenh, riri, pia…
Với bộ hai chiếc thì chiếc được cầm trên tay là op như của bộ 5 chiếc và chiếc đặt ở dưới là pia, trong cách sắp đặt vị trí của các chiếc chính trong bộ 5 yêu cầu nghệ nhân phải có am hiểu về âm của các chiếc trong bộ mới có thể đặt đúng vị trí của các chiếc chiêng. Đây là trường hợp sử dụng dùi để đánh. Còn trong trường hợp đánh bằng tay thì các chiếc chiêng được chia cho các nghệ nhân mỗi người đánh một chiếc và vị trí có thể không đổi.
Tỉnh Quảng Ngãi có một số đội cồng chiêng của tỉnh và các huyện gồm nhiều nghệ nhân và từng biểu diễn ở trong nước và nước ngoài như Đội Cồng chiêng người Kor ở huyện Trà Bồng..v.v… Tuy nhiên, dân tộc Kor chỉ đánh chiêng bằng tay, không hề sử dùng dùi như cộng đồng H’rê.
Theo Tiến sĩ Shine Toshihika, nghệ nhân Y Đáy có thể điều khiển 1 bộ 5 chiếc chiêng cùng lúc. Bà là người đánh nhịp điệu cho cả đội cồng chiêng . Bộ 5 chiếc này là các chiêng op, lanenh, pla, riri. Điều đặc biệt trong bộ chiêng chính của cộng đồng H’rê có 2 chiêng cùng tên với nhau, cùng âm và chỉ khác biệt về kích cỡ. Chiêng có kích cỡ nhỏ thì prang (tiếng vang chói), còn chiếc có kích lớn thì prơn (tiếng vang trầm).
Trong bộ 5 chiếc này tùy theo kích cỡ lớn nhỏ mà tiếng âm của chiếc chính có độ ha nhêq (vang cao), ha neq (trầm) khác nhau. Còn hai chiếc có kích thước lớn hơn nhưng tên gọi cũng như hai cái của bộ 5 chiếc là: op và pla. Đây là hai chiếc chính do một nghệ nhân điều khiến, nó giữ nhịp và tạo độ vang hòa theo nhịp của hai chiếc op, pla…
Ngoài ra còn bộ chiêng gon gồm 3 chiếc do 3 nghệ nhân điều khiển, được đánh bằng tay. Ba chiếc chiêng gon là 3 âm hòa cho tiếng vang xa hơn tạo nên một bản hòa tấu nhịp nhàng vang xa. Trong 3 chiếc gon thì có hai được cầm đánh còn một thì treo lên người nghệ nhân phải đứng đánh, với chiếc gon treo chúng ta có thể hiểu rằng chiếc này có đô âm vang rất xa so với hai chiếc gon cầm, vì mỗi lần đánh thành tiếng thì người nghệ nhân có động tác là “đu đưa” chiếc chiêng gòn này để tiếng vang càng xa hơn…
Đặc trưng cách đánh chiêng của cộng đồng H’rê
Trong khi những nghệ nhân đánh cồng chiêng của các dân tộc Tây Nguyên khác có thể ngồi đánh, hoặc chiêng được treo trước ngực để đánh nhưng đối với cộng đồng H’rê, các nghệ nhân đánh bằng dùi, tựa như cải dùi đánh trống của Klôi (người Kinh).
Như vậy, ngoài cách đánh bằng tay thì người H’rê có giảm bớt số lượng người đánh trong một lần đánh, mà dồn lại thành một bộ cho từng người với số người ít hơn và sử dụng cái dùi để đánh. Mặc dù chưa có minh chứng cụ thể, người H’rê có thể học cách đánh cồng chiêng theo kiểu này từ các dân tộc lân cận hay của cư dân miền xuôi.
Người H’rê có nhiều thay đổi trong cách đánh chiêng hơn so với các dân tộc Tây Nguyên khác. Trong trường hợp các nghệ nhân không sử dụng dùi thì thường dùng khăn để quấn tay lại để âm thanh không bị giảm đi, ngân rất xa.
(còn tiếp)
Thanh Luận
- Tất bật nghề hấp cá, phơi khô ở Quảng Trị
- Huyện Mù Căng Chải phát động Lễ trồng cây Xuân Giáp Thìn 2024
- Quảng Bình: Độc đáo tục lấy lửa đêm 30 Tết ở làng bích họa
- Làng hoa đào Nhật Tân những ngày giáp Tết Giáp Thìn
- Kỷ niệm 70 năm thành lập Đảng bộ huyện Mường Chà
- Nông dân Hà Giang làm giàu từ cây Giang
- Nâng cao kỹ năng chuyển đổi số cho Tổ công nghệ số cộng đồng ở Hải Dương
-
Sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Dược là rất cần thiếtSau gần 7 năm thực hiện, thực tiễn triển khai cũng cho thấy một số quy định của Luật Dược đã không còn phù hợp yêu cầu quản lý, tạo ra một số vướng mắc, gây khó khăn cho hoạt động sản xuất, kinh doanh dược, ảnh hưởng đến việc bảo đảm cung ứng thuốc, nhất là trong điều kiện cấp bách như phòng, chống dịch bệnh, đặc biệt trong giai đoạn phòng, chống dịch COVID-19 vừa qua.
-
Thịt bò cực bổ dưỡng nhưng lại nguy hiểm với người mắc những bệnh nàyThịt bò là thực phẩm giàu dinh dưỡng, được ưa chuộng trong nhiều nền ẩm thực. Tuy nhiên, với một số người mắc bệnh lý mãn tính, việc tiêu thụ thịt bò có thể gây ra những ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe. Dưới đây là những đối tượng không nên ăn thịt bò để đảm bảo sức khỏe tốt nhất.
-
Đồng Tháp: Phát triển nông nghiệp, nông thôn bền vững(Tapchinongthonmoi.vn) – Tỉnh Đồng Tháp hướng đến phát triển nông nghiệp theo chiều sâu, hình thành và nhân rộng các mô hình nông nghiệp công nghệ cao, nông nghiệp theo hướng hữu cơ, thích ứng biến đổi khí hậu. Thông qua các mô hình, góp phần giảm chi phí, tăng thêm thu nhập cho nông dân trên đơn vị diện tích, nâng cao chuỗi giá trị ngành hàng để xây dựng nông thôn mới (NTM) và giảm nghèo bền vững.
-
HND tỉnh Cà Mau: Không ngừng đổi mới nội dung, phương thức hoạt động để phát huy vai trò sức mạnh của nông dân(Tapchinongthonmoi.vn) - Với phương châm “Nghe nông dân nói - Nói nông dân hiểu - Làm nông dân tin”, Hội nông dân (HND) các cấp trong tỉnh Cà Mau luôn lắng nghe ý kiến của hội viên, nông dân để trực tiếp hỗ trợ, đề xuất các cơ quan có thẩm quyền tháo gỡ kịp thời những khó khăn, vướng mắc trong quá trình lao động, sản xuất, kinh doanh. Qua đó, góp phần củng cố, xây dựng tổ chức Hội ngày càng vững mạnh, không ngừng phát huy nguồn lực của hội viên, nông dân tham gia phát triển kinh tế, giảm nghèo.
-
Ngành Nông nghiệp tỉnh Lâm Đồng: Phát triển nông nghiệp công nghệ cao đang là xu hướng(Tapchinongthonmoi.vn) - Vừa qua, Cục Thống kê tỉnh Lâm Đồng đã có báo cáo về tình hình phát triển kinh tế - xã hội 9 tháng năm 2024. Theo đó kinh tế của tỉnh đã chịu nhiều tác động từ sự biến động của nền kinh tế toàn cầu, ảnh hưởng biến đổi khí hậu, chuỗi cung ứng hàng hóa, giá nhân công, nguyên liệu,…
-
Áp thấp nhiệt đới có khả năng mạnh lên thành bão và di chuyển vào Biển ĐôngDự báo áp thấp nhiệt đới ở cách đảo Luzon, Philippines, khoảng 1.300km về phía Đông có khả năng mạnh lên thành bão; khoảng ngày 25/10, bão có khả năng di chuyển vào Biển Đông.
-
Tiêu chí đánh giá nông thôn mới cần sát với thực tế, đặc thù của địa phươngChiều 21/10, tại Trụ sở Chính phủ, Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà chủ trì cuộc họp nghe báo cáo về việc sửa đổi một số nội dung tại Quyết định số 321/QĐ-TTg quy định tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương hoàn thành nhiệm vụ xây dựng nông thôn mới (Quyết định số 321).
-
Bồi dưỡng kiến thức chuyên môn, nghiệp vụ cho cán bộ HộiTrong 2 ngày 21-22/10, tại Hà Nội, Trung ương Hội Nông dân Việt Nam tổ chức Hội nghị bồi dưỡng, cập nhật kiến thức cho toàn thể cán bộ, công chức, viên chức cơ quan Trung ương Hội.
-
Đại tướng Lương Cường được bầu làm Chủ tịch nước CHXHCN Việt NamChiều 21/10, theo Nghị trình Kỳ họp thứ 8, dưới sự chủ trì và điều hành của Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn, Quốc hội khóa XV tiến hành quy trình bầu Chủ tịch nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam nhiệm kỳ 2021-2026. Quy trình này được thực hiện theo đúng quy định của Hiến pháp và pháp luật.
-
Phát huy tính Đảng trong xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt NamTạp chí Nông thôn mới trân trọng giới thiệu bài viết "Phát huy tính Đảng trong xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam" của đồng chí Tô Lâm, Tổng Bí thư Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam, Chủ tịch nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam.